Nazariy fizika kursi

m
ку
=
0
, / = i,.... ■>. 
(4.127)
/=i
k o ‘rinishni oladi. Bu siste m an in g yechim i m avjud b o 'lis h i u c h u n
det j mtj o r  + 
( o + к ■
 | = 0 
(4 .1 2 8 )
shart bajarilishi kerak. Bizga b u
a>
ga n isbatan 2s-tartibli algebraik 
t e n g la m a n i beradi. Oliy algebra kursid an m a ’lum ki, b u te n g la m a g a
kirgan h a m m a koeffitsiyentlar — 
m , k., a.. —
haqiqiy b o'lgani u c h u n
u n in g yechim lari yoki haqiqiy, yoki o 'z a ro kom pleks q o 's h m a ju ftlarda n 
iborat b o 'ladi. Ishqalanish borligi te bra nishla r s o 'n u v c h i b o 'lishi kerak- 
ligini bildiradi, b u n d a n s h u n d a y xulosaga kelish kerakki, b u c h a sto -
106

---

talam ing haqiqiylari ham, komplekslarining haqiqiy qismlari h am manfiy 
b o ‘lishi kerak.
S iste m a ning erkinlik darajalari soni u c h - t o ‘rtdan k o ’p b o ‘lganda 
y u q o rid a berilgan u m u m iy nazariyani a n a litik k o 'r in is h d a q o ‘llash 
m asalada soddalashtirishga imkoniyat beradigan q a n d a y d ir sim m etriya 
b o 'l m a s a qiyin bo'ladi. S hu bobning oxirgi paragrafida m a n a s h u n d ay
bir n e c h a misollar keltirilgan.
4.5.3. Molekulalarning tebranish] an
M o lekulalarning t o lliq nazariyasi kvant nazariyasi bo'lishi kerak. 
a m m o , kichik tebra n ish la r haqida gap ketganda klassik tahlildan kelib 
c h iq q a n natijalar kvant natijalar bilan bir xil b o 'lib chiqadi.
Kichik te b ra n ish la r nuqtayi nazaridan 
n
ta atom li 
m olekula - o ‘zaro prujinalar bilan b o g 'lan g a n massa- 
lari 
inr tn2,..., mn
b o 'lg a n m o d d iy n u q ta la r siste- 
masidir. B u nday tasdiq u c h u n asos sh u n d a n iboratki, 
atom lar orasidagi potensiallar 4 . 10-rasmda ko'rsatilgan 
k o 'rinishga ega. K o'rish qiyin emaski, (4.1) parag- 
rafdagi u m u m iy m ulohazalar atom ning turg 'u n m u v o ­
z a n a t nuqtasi atrofidagi kichik tebranishlariga b e ­
vosita m os keladi.
M o le k u la la r n in g kichik teb ra n ish la rig a tegishli 
bo'lgan u m u m iy m u lo h a z a la r uzun b o 'lm a s d a n quyi­
dagi p u n k tla rd a n iboratdir.
M o le k u la o 'z a r o t a ’sirda b o 'lg a n a t o m l a r n i n g
yopiq sistemasidir. B u nday sistemaga u c h xil h arakat 
hosdir — butunligicha ilgarilanma harakat, butunlikcha aylanm a harakat 
va a to m la rn in g bir-biriga nisbatan tebranishi. B u tu n lik c h a ilgarilanm a 
va b u tu n lik c h a a y lan m a harakatlarni chiqarib tashlash kerak. Ishni 
bosqichlarga bo'laylik:
1. 
B u tunlikcha ilgarilanma harakatni chiqarib tashlash u c h u n m ole- 
kulaning to 'liq im pulsini nolga tenglashtirish kerak:
p = 5 > « v« = 0 - 
(4.129)
a
B u d e g a n i m o l e k u l a n i n g in e rsiy a m a r k a z i s is te m a s ig a o 't i l d i
d egani:
R = S /H«r« =const- 
(4.130)