Nazariy fizika kursi

Kompton effekti. 
Fotoeffekt 
y o ru g iik n ing kvant tabiatiga ega 
ekanligini rad qilib b o im ay d ig an darajada t o i a isbotlagan b o isa -d a , 
Eynshteynning fotonlar nazariysi 1923-yilda yana bir tasdiqqa ega 
b o id i. Artur Kom pton qisqa to iq in li elektromagnit nurlanishlami, 
y a ’ni 
Rentgen 
nurlarini 
qattiq jism larda 
sochilishiga 
b o g iiq
izlanishlarida nurlanishning 
to iq in uzunligini o ‘zgarish hodisasini 
k ashf etdi va bu hodisa Kom pton effekti deb nom oldi.
Klassik fizikada y o ru g iik n ing to iq in xususiyatlari M aksvell 
nazariyasi asosida tushuntirilar edi. Bu nazariyaga k o ‘ra yorugiikning
o'zgaruvchan elektr maydoni kristallga tushgandan so ‘ng, undagi 
atom lam ing elektronlarini majburan tebrata boshlaydi va tezlanish 
olgan elektronlar o ‘z navbatida ikkilamchi to iq in lam i tarqatadi. 
Sochilgan nurlanish chastotasi (ikkilamchi to iq in la r chastotasi) 
kristallga tushayotgan y o ru g iik nurlarining chastotasi bilan bir xil 
b o ia d i.
Rentgen nurlari bilan o ‘tkazilgan tajribada, birlamchi nur yo'nalishi 
b o ‘yicha sochilgan nurlanish intensivligi teskari yo'nalishda sochilgan 
nurlanish intensivligidan katta edi. Bu tajribani klassik fizika niqtayi 
nazaridan tushuntirish katta qiyinchiliklarni yuzaga keltirdi. 
Tajri- 
balarda sochilgan nurlar chastotasining o ‘zgarishi kuzatilib kelindi va 
to iq in nazariyasi tomonidan mutlaqo tushuntirish imkoniyati boim adi.
Kompton 
effektini 
y orugiik nin g
kvant 
nazariyasi 
asosida 
tushuntirildi, y a ’ni 
birlamchi tushayotgan to iq in n in g uzunligi bilan 
ikkilamchi sochilayotgan to iq in n in g uzunligi orasidagi m avjud b o ig a n
bo g ian ish n i 
miqdoriy ifodaladi. Fotonlar erkin elektronlar bilan 
to ‘qnashganda fotonlaming chastotasi o ‘zgargan holda sochilishi 
kuzatildi, fotonlar bilan to ‘qnashgan 
elektronlar esa energiya va 
impulsga ega b o iib , natijada ular m a’lum y o ‘nalishda harakatlana 
boshlaydi. Bu holda energiya va impuls saqlanadi. Rentgen nurlarining 
energiyasi katta b o ig an lig i sababli biz hisoblashlarni o ‘tkazganimizda 
atomdagi elektronlarning energiyasini hisobga olmasak ham b o ia d i va 
shu tufayli ulam i tinch holatdagi zarrachalar sifatida qarash mumkin. 
Demak elektronning b oshlang ich