Nazariy fizika kursi

e
 
va 
p
orqali belgilasak, u holda to ‘qnashuvdan 
keyin bu kattaliklar 
e
' 
va 
p
qiymatlami qabul qiladi. Shu bilan birga 
ha
va 
nk
orqali to ‘qnashuvdan oldin y o rig iik kvantining energiyasi va 
impulsini belgilansa, u holda to ‘qnashuvdan keyin shu kattaliklar 
ha'
va 
hk'
orqali belgilab olinadi. Umuman olganda, to ‘qnashuv deganda 
quyidagi tushunish kerak: sistemaning y o ru g iik bilan to ‘qnashishi 
natijasida w -chastota 
va A -y o ‘nalishga ega b o ig a n elektromagnit 
to iq in in g energiyasi va impulsi mos ravishda 
Па
va 
hk
ga kamaygani, 
y a ’ni y o ru g iik kvanti y o ‘q b o ig an lig in i bildiradi, shu bilan birga 
о /-
chastota va k '-y o‘nalishga 
ega 
b o ig a n boshqa elektromagnit 
to iq in in in g energiyasi hamda impulsi mos ravishda 
hoi
va 
hk'
ga
13

---

ortganini, y a ’ni yorug‘lik kvanti paydo b o ‘lganini bildiradi. Boshqacha 
aytganda, klassik zarrachalam ing to ‘qnashuvidagi kabi, sistema 
to ‘qnashuv jarayonida enegiyasi 
hco
va impulsi л к ga teng b o ig a n
yorug‘lik kvanti о ‘zining energiyasi 
tm'
va impulsini 
hk'
o ‘zgartiradi.
Yuqoridagi qabul qilingan belgilashlar hisobga olinsa, matematik 
nuqtayi 
nazardan 
energiya va 
impulsning 
saqlanish 
qonunlari 
quyidagicha ifodalanadi:
hco + E - h c o ' + E '
s 
(1-11)
h k + P = h k '+ P '
(1.12)
Bu tenglamalar yorug‘likning sochilishini, yutilishini va nurlanishini, 
y a ’ni uning asosiy jarayonlarini o ‘z ichiga qamrab oladi.
Agar 
o' = 
0
b o ‘lsa, u holda k'=0 b o ia d i, unda (1.11) va (1.12) 
tenglamalar 
ha>
energiyaga ega b o ‘lgan yorug‘lik kvantining sistema 
tomonidan 
yutilishini k o ‘rsatadi. Agar 
o>
= 
0
(demak k = o bo‘ladi) 
bo‘lsa, 
bu 
tenglamalar 
йсо 
energiyali 
kvantining 
nurlanishini 
ifodalashadi. Va nihoyat, agarda © va о /lar noldan farqli b o ‘lsa, u holda 
bu tenglamalar y o ‘ru g ‘likning sochilishini ifodalaydi, y a ’ni 
(ha,hit.)
yorug‘lik kvanti to ‘qnashuv jarayonida boshqa 
(hat,Mu')
y o ru g iik
kvantiga aylanadi.
Yuqorida keltirilgan (1.11) va (1.12) formulalar, ya’ni energiya va 
impuls saqlanish qonunlari, y o ru g lik nin g ham to iq in , ham korpuskular 
tassavurlariga zid keladi va ulam i klassik fizika qonunlari orqali 
tushuntirish mumkin emas. Lekin shunga qaramay, Eyshteyning 
gipotezasi bir qator tajribalarni tushuntirishga yordam berdi va y o ru g iik
kvantlari haqidagi g ‘oya t o l a tasdiqlandi. Quyida y o ru g iik kvantlari 
g ‘oyasini tasdiqlovchi b a ’zi tajribalar bilan tanishib chiqamiz.