Nazariy fizika kursi

 
( 1 . 1 )
bunda 
a -
Stefan-Bolsm an doimiysi b o iib , tajribada aniqlangan 
qiymati
cr = 5,67-10“8- ^ T
m2K 4
 
( 1 . 2 )
ga teng. Vinning siljish qonuni deb nomlangan ikkinchi qonun 1- 
rasmdagi spektm ing m aksimum iga taalluqlidir: absolut qora jism
nurlanishi m aksimum iga mos 
keluvchi 
Ainax -to iq in uzunlikning 
temperaturaga k o ‘paytmasi o'zgarm as kattalikdir, y a’ni
A 
T = b
( ,i3 )
m ax
Bunda 
b 
-
Vin 
doimiysi 
b o iib , 
tajribalar 
asosida 
6 = 
2
,898 ■
i (Г 
Кчп
ckanl igi aniqlangan. Bu formuladan ayonki, absolut qora 
jism ning nurlanish temperaturasi qancha yuqori b o is a , Amas shuncha 
kichik 
qiymatga 
ega 
b o ia d i, 
boshqacha 
aytganda, 
nurlanish
10

---

temperaturasi oshgan sari absolut qora jism ning nurlanish qobiliyatining 
maksimumi qisqa to iq in uzunliklar sohasiga siljiydi.
1900-yilgacha tajribalardan olingan absolut qora jism ning nurlanish 
spektri intensivligining egri c h iz ig in i nazariy jihatdan m a iu m b o ig a n
klassik fizikaning fundamental qonunlari asosida tushuntirib b o im a d i . 
Klassik 
mexanika, 
statistik 
termodinamika 
va 
elektromagnit 
nazariyasining qonunlaridan foydalangan holda faqatgina Reley-Jins 
formulasini olindi, y a’ni
p((a,T) = ^ r-r k'T
К ~ c
bundaA = 1,3807
-10
23 
j/K - Bolsman doimiysi, 
pUoJ')
nurlanish 
energiyasi zichligi. Reley-Jins fonnulasi bilan faqat 1-rasmdagi 
shtrixlangan qism tushuntira olinadi (past chastotalar sohasi). Reley-Jins 
formulasiga asosan nurlanish energiyasining t o i a intensivligi cheksiz 
orta borishi kerak. Eksperiment natijasiga k o ‘ra t o i a nurlanishning 
intensivligi cheklidir. Shunday qilib, hosil qilingan formulalar tajriba 
bilan keskin qarama-qarshi chiqdi.
1900-yilga kelib M aks Plank 
absolut 
qora jism nurlanish 
muammosini hal etdi va issiqlik nurlanish spektrini aynan ifodalovchi 
formulani olishga muvaffaq b o id i. Am m o Plank buning uchun modda- 
nurlanish o ‘zaro ta ’siri haqidagi klassik fikrlarga mutlaqo zid b o ig a n
yangi g ‘oya kiritishga majbur b o id i. Uning g ‘oyasiga asosan, 
elektromagnit nurlanish energiyasi uzluksiz ravishda emas, balki 
alohida diskret porsiyalar - kvantlar - holida atomlarda yutilishi va 
nurlanishi mum kin. B u n d a e - energiya kvanti v nurlanish chastotasi 
bilan 
h
universial doimiy k o ‘paytmasiga teng b o iis h i kerak ekan:
e = h v
(1.5)
bunda
A = 6,62606957 • 1 (Г34 
J s
(1.6)
- Plank doimiysi. Plank gipotezasiga asosan m oddadan chiqarayotgan 
v chastotali nurlanishning 
E
umumiy energiyasi energiya kvantiga (e 
ga) karrali b o g iiq b o ia d i, y a ’ni
E = n e - nhv
= 
nfico
Universal doimiy 
t i - h !
2
n
- l ,0 5 1 0 '34J -s h o z irg i zamon fizikasida 
juda katta ahamiyatga ega. Uning qiymatini turli m etodlar bilan 
eksperimental ravishda aniqlash mumkin.
и

---

0 ‘z g ‘oyasiga asoslanib hamda statistik fizika qonunlaridan 
foydalanib, Plank absolut qora jism ning issiqlik nurlanish spektrini 
hisoblaydigan formulaga keldi, y a ’ni 
T
temperaturadagi muvozanatli 
nurlanishning hajm iy energiyasi zichligi uchun quydagi k o ‘rinishdagi 
formulani keltirib chiqardi:
™ 
har’
1
p(a>,T)--
~