Navoiy viloyati pedagog xodimlarni qayta tayyorlash va malakasini oshirish instituti

Platforma-Yer po’stining sust xarakatchan qismi bo’lib, qit'adagi asosiy qurilmalardan biri. Bir 

necha  mln  km2  maydonni  ishg’ol  etadi.  Burmali  o’lkalar  o’rnida  paydo  bo’ladi.  Platformaning 

tuzilishida,  odatda  ikki  struktura  qavati  qatnashadi.  Pastki  qavat  kuchli  burmalanishga  uchragan 

metamorfik va vulkan jinslaridan tashkil topgan bo’lib, ularning ichida ko’plab intruziyalar mavjud. 

Yuqori  qavat  (cho’kindi  qoplama  burmalanishga  va  metamorfizmga  uchramagan,  oralarida 

intruziyalar  bilan  kesilmagan  sayoz  dengiz,  laguna  va  kontinental  yotqiziqlardan,  goxida  vulkon 

jinslaridan  iborat)  3-7  qalinlikda  bo’ladi.  Cho’kindi  qoplam  jinslari  deyarli  gorizontal  xolatda 

yotadi.  Ular  turli  tartibdagi  kichik  intensiv  strukturalar  bilan  murakkablashadi.  Platformalarda 

nisbatan  intensiv  burmalanish  quyidagi  joylarda  kuzatiladi:  1)  tarkibida  tuz  yotqiziqlari  bo’lgan 

cho’kmalarda,  2)  qo’shni  burmalari  o’lkalarga  tutash  chet  qismlarida,  3)  avlokogenlarda,  4) 

platforma asosidagi katta amplitudali yoriqlarga yondoshgan qismlarda. 

Asosidagi tog’ jinslarining yoshiga qarab qadimgi va yosh platformalarga bo’linadi. Qadimgi 

platformaning  asosi  arxey  va  proterazoy  eralarida  hosil  bo’lgan  tog’  jinslaridan  tashkil  topgan 

bo’lib,  yuqori  qoplam  keyingi  eralarga  mansub  jinslardan  tuzilgan.  Bunday  platformalarga  Sharq, 

Yevropa, Sibir, Shimoliy Amerika, Xitoy-Koreya, Xindiston,  Afrika, Avstraliya, Janubiy Amerika 

va Antarktida platformalari kiradi. Yosh platformalarning asosi paleozoy jinslaridan tashkil topgan. 

---

Ustki  qoplam  jinslari  yuqori  paleozoy,  mezozoy  va  kaynazoy  jinslaridan  tashkil  topgan.  Yosh 

platformalarga  G’arbiy  Sibir,  Turon  va  Skif  plitasi,  G’arbiy  Yevropa  va  boshqalar  kiradi.  Ba'zan 

cho’kindi  qoplam  bilan  asosi  orasidagi  oraliq  jinslar  guruxi  yotadi.  Platformalarda  magmatik 

jarayonlar  kuzatiladi,  ammo  u  burmali  o’lkalardagi  kabi  kuchli  kechmaydi.  Magmatizm 

maxsulotlari  nisbatan  bir  xil  tarkibda  bo’lib,  bazalt  magmasining  maxsulidir.  Platformalarda 

seysmik  aktivlik  juda  sust,  faqat  yirik  yer  yoriqlari  va  kushni  burmali  ulkalarga  tutash  joylarda 

ancha  kuchlidir.  Issiqlik  oqim  darajasi  burmali  o’lkalardagiga  nisbatan  2-4  marta  kichik.  U  yosh 

platformalarda  qadimgi  platformalardagiga  nisbatan  yuqoridir.  Qalqon  va  burmali  o’lkalarga 

tutashgan  perikraton  cho’kma  va  plita  platformaning  eng  yirik  tektonik  qurilmalari  bo’lib 

hisoblanadi.  Yuqorida  zikr  qilingan  barcha  xususiyatlar  kontinental  platformalarga  xosdir.  Ular 

zamindagi yer po’stining qalinligi 30-60 km ni tashkil qiladi. 

Kontinental  platformalardan  tashqari  okean  platformalari  xam  mavjud,  ular  joy  tuzilishiga 

nisbatan tekis bo’lgan okean tubida joylashgan. Okean platformalari ostidagi yer po’stining qalinligi 

5-7km dan oshmaydi, uning tarkibida granit qatlam yuk, cho’kindi qoplam yotqiziqlarining qalinligi 

juda yupqa (0,2 - 1,0km gacha), ancha mo’rt, yoshi yura davridan nariga o’tmaydi, tekis yotadi.