Navoiy viloyati pedagog xodimlarni qayta tayyorlash va malakasini oshirish instituti

NURASH JARAYONI 

Nurash  deb  yer  yuzasidagi  va  unga  yaqin  joy  joylashgan  tog’  jinslari  va  minerallarni  quyosh 

radiatsiyasi,  suvning,  xavoning  va  tirik  organizmlarning  mexanik  va  ximik  ta'siri  natijasida 

buzulishi  va  o’zgarishiga  aytiladi.  Nurashni  keltirib  chiqaradigan  faktorlarga  qarab  quydagicha 

bo’linadi:  

1. fizik nurash, jinslarning tarkibi o’zgarmaydi faqat ularda maydalanish yuz beradi; 

---

2. kimyoviy  nurash,  yuza  va  gurunt  suvlari  shuningdek  atmosfera  ta'sirida  jinslar  tarkibini 

o’zgarishiga olib keladi; 

3. organik (biologik) nurash, organizmlar xayot faoliyatining ta'sirida sodir bo’ladi. 

Nurashning barcha turkumlari bir-birini to’ldirib, doimo birga sodir bo’ladi, lekin ularning 

xarakteri va intensivligi o’rab turgan muxitga iqlim zonalariga uzviy bog’liq. 

Fizik nurash 

Fizik nurashning asosiy faktori, tog’ jinslari va ularni tashkil etuvchi minerallar xajmini keskin 

o’zgarishiga  sabab  bo’luvchi  temperatura  hisoblanadi.  Bu  nomuvofiqlik  jinslarning  darz  ketishi, 

yoriq  bo’laklarga  ajralishi  va  keyinchalik  ularni  maydalanishiga  olib  keladi.  Agar  jins  yoriqlariga 

suv  kirib,  bu  yerda  suv  muzlab  qolsa,  u  xolda  fizik  nurash  yana  xam  tezlashadi.  Suvning  takror 

muzlab  erib  turishi  bilan  bog’liq  bo’lgan  fizik  nurash  sovuqdan  nurash  deb  ataladi.  Fizik  nurash 

natijasida qattiq jinslar mayda-mayda bo’lib ketadi, xatto zarrachalar 0,01mm gacha yetadi. Nurash 

xodissasi  jinslarning  kristalli  va  qatlamlarning  darzli  bo’lishiga  xam  bog’liq.  Tog’  jinsida  darz 

qancha  ko’p  bo’lsa,  u  shuncha  tez  yemiriladi.  Mexanik  nurash  asosan  tashqi  sabablar  yordamida 

yuz beradi. Yer yoriqlariga, mineral va tog’ jinslari orasiga kirib qolgan suvning xarorati pasayib, 

bu yerda suv muzlaydi, suv muzlashi bilan muz kengayib, jinslarni yorib yuboradi. 

Bundan  tashqari,  yer  yuzasi  qanday  shakl  bo’lishidan  qat'iy  nazar,  o’simlik  bilan  qoplangan. 

O’simliklarning  ildizlari  tog’  jinslari  orasiga  yorib  kirib,  ularni  bo’laklarga  ajratadi,  darzlarni 

kengaytiradi.  Chirigan  ildizlardan  o’tgan  suv  yer  ostida  muzlab,  darzlarni  kengaytiradi.  Yer  ichki 

qismida yashovchi qurt va chuvalchanglar gil xamda loyssimon jinslar orasida juda ko’p miqdorda 

g’ovaklar hosil qiladi, ularning fizik va ximik xususiyatlarining o’zgarishiga olib keladi.