Navoiy viloyati pedagog xodimlarni qayta tayyorlash va malakasini oshirish instituti

GEOLOGIK JARAYONLAR HAQIDA UMUMIY MA'LUMOTLAR. 

NURASH JARAYONLARI. 

REJA 

1. Geologik jarayonlar turlari. 

2. Nurash jarayoni haqida. 

3. Geologik jarayonlarning yer po’stidagi faoliyati. 

---

4. Atmosferaning yer po’stiga ta’siri oqibatida sodir bo’ladigan jarayonlar. 

 

Tayanch  iboralar:  Relif,  litosfera,  okean,  mineral,  dinamik,  geolog,  giograf,  morfologiya, 

metrologiya,  gidrosfera,  gidrologiya,  metologiya,  eol,  yotqiziq,  karst,  suffoziya,  tektoginez, 

geotektoginez,  magma,  ekzogen,  atmosfera,  nurash,  biologik,  ximik,  fizik,  yuza,  muz,  jins, 

mexanik, sulfat, kislorod, oksidlanish, gidroliz, pirit, reaksiya, gidrolid, molekula, temir qalpoq.  

Geologiyaning  birinchi  qismida  biz  yerning  shakli,  ximiyaviy  tarkibi,  fizik  xossalari  va 

tuzilishini ko’rib chiqdik. Lekin, litosfera doimo o’zgarib turadi. Vaqt o’tishi bilan yer yuzasining 

relfi  o’zgaradi;  dengiz  va  okeanlar  xamda  ularning  qirg’oq  chegaralari  almashadi;  daryolar  o’z 

o’zanini o’zgartiradi, mavjud ko’llar quriydi va yangilari hosil bo’ladi. Tog’ jinslari va ularni tashkil 

qilgan  minerallar  yemiriladi  xamda  ulardan  yangi  tog’  jinslari  va  minerallar  hosil  bo’ladi.  Bu 

o’zgarishlarni yer qobig’ining ichki qismida xam kuzatishimiz mumkin. 

Dinamik  geologiya  geologiya  fanining  bir  qismi  bo’lib,  yer  yuzasi  va  yer  po’stida  bo’ladigan 

geologik  jarayonlar  bilan  shug’ullanadi.  Geologiyaning  bu  qismi  fiziografik  (fizik)  geologiyaga 

taalluqlidir.  

Bu  masalani  yoritishda  geolog  va  geograflar  olib  boradigan  izlanishlarning  farqi  shundaki, 

geolog sodir bo’ladi. Atmosferada sodir bo’ladigan jarayonlarni meteorologiya, gidrosferadagilarini 

– gidrologiya, litosferadagilarini – litologiya o’rganadi.  

Atmosfera  va  tabiiy  jarayonlarning  qonuniyatlarini  tarixiy  yusinda  tekshirsa,  geograf 

geologlarning  xulosalariga  asoslanib,  yer  morfologiyasi  qonuniyatlarini  Yer  yuzasining  xozirgi 

ko’rinishiga qarab geografik nuqtai nazardan tekshiradilar.  

Geologik  jarayonlar  yerning  xamma  qatlamlarida  va  ularning  bir-biriga  yondosh  chegaralarida 

xam litosfera chegarasida eol jarayonlar, gidrosfera va litosfera chegarasida denudatsiya, eroziya, 

abraziya  jarayonlari  yuz  beradi.  Yer  qatlamlari  ichida  esa,  yer  osti  suvlvri  harakat  qiladi,  ya'ni 

gidrogeologik  jarayonlar  (  karst,  suffoziya,  cho’kish  va  boshqalar)  yuz  beradi.  Yer  po’stidagi 

harakatlar  geologiyada  tektogenez  yoki  kengroq  qilib  aytganda  geotektogenez  deb  ataladi. 

Magmaning hosil bo’lishi, xarakati, qotishi va aralashish jarayonlari magmatizm deb ataladi. 

Geologik jarayonlar haqida so’z yuritganimizda eng avvalo ekzogen geologik jarayonlar haqida 

to’xtalamiz. Ekzogen jarayonlar deyilganda yer yuzasida ya'ni atmosfera bilan litosfera chegarasida 

boradigan jarayonlar tushiniladi.