Navoiy viloyati pedagog xodimlarni qayta tayyorlash va malakasini oshirish instituti

MINERALLAR. ULARNING XOSSALARI VA XOSIL BO’LISHI. 

                                         

  

 

 

REJA 

1.Tabiatda ychraydigan minerallar turlari. 

2.Minerallarning xossalari haqida. 

3.Minerallarning xosil bo’lishi. 

4.Maos shkalasi, minerallar qattaqligini aniqlash. 

 

Tayanch iboralar: mineral, jins, element, izomorf, struktura, tekstira, oksid, gidrooksid, silikat 

sulfat,  fosfat,  kristal,  pezometrik,  oktaedr,  pirit,  tabletkasimon,  plastinkasimon,  qatlamsimon, 

ulanish  tekisligi,  sinish,  silliq,  chig’onoqsimon,  ilmoqsimon,  etalon,  MOOS,  Talx,  olmos,  shaffof, 

yaltiroq,  metalsimon,  mumdek,  yog’dek,  jixozsiz,  ipaksimon,  xramofor,  termodinamik,  endogen, 

atmosfera, gidrosfera, ekzogen, metamarfogen.  

 

Minerallar  –  ximiyaviy  tarkibi  va  fizikaviy  xossalri  bilan  farqlanuvchi  tog’  jinslari  va 

rudalarning tarkibiy qismini tashkil qiluvchi bir yoki bir necha ximiyaviy elementdan tashkil topgan 

tabiiy  ximiyaviy  birikma.  Xozirgi  vaqtda  bir  qancha  minerallar  sun'iy  usulda  olingan,  lekin  sun'iy 

usulda  olingan  mineral  maxsulotlarni  tanlab  bo’lmaydi,  chunki  ular  uchramaydi  va  tabiiy  xolda 

uchrashi mumkin xam emas. 

Ko’pchilik minerallar qatti  q  kristall  shaklida  uchraydi.  Ayrim  xollarda  kalloid  qorishma, 

izomorf aralashma shuningdek suyuq va gazsimon shaklda uchraydi. Yuqorida aytib o’tganimizdek 

---

minerallar  bir–biridan  ximiyaviy  tarkibi  kristall  strukturasi  shuningdek  fizikaviy  tarkibi  bilan  farq 

qiladi.  Xozirgi  vakqda  tabiatda  2,5  ming  mineral  ko’rinishi  mavjud  va  taxminan  shunchasi 

o’rganilgan.  Tabiatdagi  minerallar  25%  silikatlar,  12%  oksid  va  gidroksidlar,  13%  sulfidlar,  8% 

fosfatlar, arsenatlar (vanadat) va 32% ini boshqa ximiyaviy birikmalar tashkil etadi. Yer po’stining 

92% silikat oksid va gidroksid  minerallardan tuzilgan. 

Minerallarning  barcha  xossalarini  o’rganuvchi  geologiyaning  aloxida  bo’lishlari  mineralogiya, 

ularning kristall xossalrini o’rganuvchi bo’limiga esa kristallografiya deyiladi.  

Endi minerallarning xossalari bilan tanishib chiqamiz.