Navoiy viloyati pedagog xodimlarni qayta tayyorlash va malakasini oshirish instituti

MA'RUZA № 4 

MINERALLARNING

 

TASNIFI.

 

ASOSIY

 

JINS

 

HOSIL

 

QILUVCHI

 

VA

 

RUDA 

---

MINERALLARINING

 

XARAKTERISTIKASI 

 

 

 

REJA 

1. Asosiy jins hosil qiluvchi minerallar. 

2. Ruda hosil qiluvchi minerallar. 

3. Minerallarning tasnifi. 

4. Minerallarning tarkibi haqida. 

 

Tayanch iboralar: Mineral,  kristall,  rentgenometrik,  struktura, tuzilma, turkum, kon, element, 

sof, tug’ma, gemopolyar, golloid, jins, ruda, varaqsimon kristal, gidrotermik, oltingugurt, piramida, 

romb, sfalirit, tetraedrik, shafaqsimon, qo’ng’ir, yaltiroq, kvarts, sinish, mukammal, nomukammal, 

prizmatik, shaffof, pegmatik. 

      

Minerallarning  asosiy  zamonaviy  tasnifi  ular  ximiyaviy  tarkibi  kristall  strukturasining  bir  – 

biriga bog’liqligiga qarab bo’linadi.  Ularning tashqi ko’rinishi xozirgi  vaqtda rentgenometrik usul 

bilan o’rganilayotgan ichki strukturasini bir qisminigina namoyon eta olish mumkin. 

Minerallarning  ichki  tuzilmasini  deganimizda  ularni  tashkil  qiluvchi  ximiyaviy  elementlar 

atomlarining uzaro bir–biriga bog’liqligi  tushuniladi.  Bunaqangi  boshliqliklarning bir necha tiplari 

mavjud: 

1. 

 Kon  turkumi  bog’lanishning,  ya'ni  kation  va  anionlar  bir  –  biriga  shartli  ravishda 

elektrostatik kuchlar ta'sirida tartibli turadi. Bu bog’lanish miqdor-ining juda ko’pchiligiga ta'luqli.  

2. 

 Metal  bog’lanishning  bog’lanish  turkumi,  bunda  katnonlar  umumiy  elektron  bulutlari 

bilan o’zaro o’ralgan bo’ladi. Bu turkumga sof tug’ma metallar va bir qancha sulfidlar kiradi. 

3. 

 Gemopolyar bog’lanish  turkumi, bunda atomlar tashki elektronlarning umumiy qobig’i 

bilan bog’langan. Bundan bog’lanish olmos va ko’pchilik sulfidlarga ta'luqlidir. 

 

Biz umumiy geologiya tug’risida A.Gbetextin taklif qilgan tasnif buyicha to’liq bo’lmasada bir 

necha  bo’limlari  va  mineralsinflari  bilan  tanishib  chiqamiz.  Minerallar  sof  tug’ma  elementlar, 

sulfidlar,  galloidlar,  birikmalar,  oksid  va  gidroksidlar,  kislorodli  tuzlar,  karbonatlar,  sulfatlar 

vrlfarmat va molibdatlar, fosfatlar va silikatlar sinfiga bo’linadi. 

Tog’  jinslarini  asosiy  qismini  tashkil  etuvchi  minerallar  jins  hosil  qiluvchi  metallar  deyiladi. 

Ruda tarkibining asosini tashkil qiluvchi metallar ruda hosil qiluvchi metallar deyiladi.  

Oltin  Ai  -  Asosan  nomunofiq  donador,  varaqsiimon,  juda  kamchilik  xollarda  kubik  kristal 

shaklidagi sof tug’ma xolatda uchraydi. Qattiqligi 2,5–3; zichligi 15,6– 19,0 gG`sm3 (toza oltinniki 

–  19,3  gG`sm3),  rangi  oltinsimon  sariq;  chegarasi  metalldek,  sariq;  metalldek  yaltiroq.  Faqaigina 

«Shox  arog’ida»  KSN  eriydi.  Gidrotermik  va  sog’ilma  konlari  asosan  ko’plab  uchraydi.  

Qimmatbaxo metallarga oltindan tashqari sof tug’ma xolatda uchraydigan platina va kumushlar ham 

kiradi.