Navoiy texnika-iqtisodiyot kasb-hunar kolleji

Nazorat savollari:

1. Mustaqillik uchun kurashgan ajdodlarimizdan kimlarni bilasiz?

2. Mustamlakachilik mafkurasi qanday mafkura edi?

3. Millatlarni arosatga solish usullari qanday?

4. “Shahidlar xotirasi” yodgorligi qayerda va qachon barpo etilgan?

5. Istiqlol bizga nima berdi?

19-mavzu: Mustaqillikni mustahkamlash burchimiz
Reja:

1. 
   Mustaqillikni mustahkamlash – asosiy vazifa.
   
2. 
   Ma’naviyatni mustahkamlash – mustaqilligimiz asosi.
   
3. 
   Mustaqilligimizga otilayotgan o’qlar.
   
4. 
   Mustaqillikni himoya qilish – muqaddas burchdir.
   

1. Mustaqillikni siyosiy jihatdan mustahkamlash faqat davlat tizimlari va zarur qonunlar majmuasini yaratishdan iborat emas. Buning uchun yangicha ong va umuman yangicha siyosiy madaniyat ham zarur. Bu si­yosiy madaniyat, «Ma’naviyat - millat nishoni» kitobida ta’kidlanishicha, «sovet davridagidan farqli o’laroq, bir tomondan, yuksak axloqqa, vatanparvarlikka, ilg’or mil­liy va zamonaviy an’analarga, fuqaroviy onglilikka tayansa, ikkinchi tomondan, qonunlarga va huquqiy me’yorlar ustuvorligiga, ularning hamma uchun birday majburiyligiga tayanmog’i lozim».

Mustaqillikni iqtisodiy jihatdan mustahkamlash ham, sovet davridagidan farqli o’laroq, yangicha iqtisodiy tafakkurni, bozor munosabatlarini yaxshi o’zlashtirishni, bozor va sog’lom raqobat bilan bog’hq holda yangicha tushuniladigan huquqiy va axloqiy me’yorlarni o’zlashtirishni, o’tmishdan bozor munosabatlariga oid ma’naviy qadriyatlarimiz, madaniy merosimizdan foydalanishni taqozo etadi.

Mustaqillikning ijtimoiy jihatdan mustahkamlanishi ijtimoiy guruhlar o’rtasidagi mulkiy, iqtisodiy, huquqiy, axloqiy, madaniy, maishiy munosabatlar, turmush tarzining ko’pgina sohalari - ma’naviy me’yorlar, ta’lim-tarbiya, oila, ilm-fan, adabiyot, san’at kabi xalq ma’naviy hayotining eng nozik va ijodiy sohalarini qamrab oladi.

Mustaqillikni ma’naviy jihatdan mustahkamlash deganda ma’naviy hayot rivojiga ta’sir ko’rsatuvchi barcha nomoddiy omillar, jumladan, davlatning ta’lim-tarbiya, madaniyat, mafkura va targ’ibot-tashviqot sohalarida olib borayotgan siyosati ham nazarda tutiladi.

Mustaqillikning ma’naviy mustahkamligini ta’minlash uchun umuminsoniy qadriyatlarga sodiqlik, xalqimizning ma’naviy merosini mustahkamlash va rivojlantirish, in-sonning o’z imkoniyatlarini erkin namoyon qilishi va vatanparvarlikni kuchaytirish zarur. Demak, buning uchun quyidagilarni amalga oshirish zarur:

1. Ijtimoiy ongga oid hodisalar: tushunchalar, g’oyalar, baholar, me’yorlar, omillar doirasida falsafiy ong, axloq, ishonch, estetik ong, huquqiy ong, diniy, yangicha dunyo-qarash va uning alohida tarkibiy qismi sifatida milliy istiqlol mafkurasi ta’kidlab ko’rsatilishi kerak. Ongning ikki darajasi - psixologiya va mafkura ham bir-biridan farqlanishi maqsadga muvofiq.

2. Ma’naviy madaniyat, shu jumladan, madaniy meros. Bu yerda esa siyosiy madaniyat, axloqiy madaniyat, huqu­qiy madaniyat hamda san’atning muayyan turlari -badiiy, teatr, haykaltaroshlik, rassomlik, naqqoshUk, dizayn, musiqa, kinochilik va shu kabilar alohida ajratilishi mumkin.

3. Ma’naviy funksiyalarni boshqaruvchi ijtimoiy muassasalar. Bunga xalq ta’limi tizimi va turlari (davlat, nodavlat, ilmiy-pedagogik muassasalar, ta’lim sohasidagi davlat boshqaruv organlari; ta’lim turlari: maktabgacha ta’lim, umumiy o’rta, o’rta maxsus, kasb-hunar ta’limi, oliy o’quv yurtlaridan keyingi ta’lim - kadrlar malakasini oshirish va ularni qayta tayyorlash, maktabdan tashqari ta’lim); ilmiy tadqiqot tizimi (ilmiy-ishlab chiqarish birlashmalari, ilmiy-tekshirish institutlari, O’zR Fanlar akademiyasi va shu ka­bilar); ijodiy uyushmalar (yozuvchilar uyushmasi, rassom-lar, kompozitorlar, kinochilar, teatr arboblari va boshqa ijodiy soha xodimlarining turli uyushmalari; matbuot, matbaa va ommaviy axborot tizimi (gazeta-jurnallar, radio va televi-deniya, noshirlik faoliyati va shu kabilar; tarbiyaning turli tizimlari va tashkilotlari, maskanlari (shu jumladan, diniy tashkilotlar) faoliyati, urf-odatlar, an’analar hamda oilaning tarbiya va ma’naviyatga tegishli jihati kiradi.

Ko’rsatilgan sohalarda ishlarni yanada jonlantirish uni milliy istiqlol g’oyasi asosida tashkil etish, mustaqillikni ma’naviy mustahkamlashning bosh omili hisoblanadi.

Mustaqillikni ma’naviy mustahkamlashda optimistik ma’naviy muhit va ma’naviy ehtiyojlarning yuksalishi katta rol o’ynaydi. Mamlakatimizda ma’naviy ehtiyoj kuchaydi va mustaqillikning dastlabki davrlaridan boshlab ma’na-viyat masalasi eng muhim masalalardan biri deb qaraldi. Shunga ko’ra ma’naviy merosni baholashda, umuman ma’naviy siyosatning konseptual asoslarini yaratishda quyidagi 4 ta asosiy mezonga tayanildi:

1) insonparvarlik;

2) taraqqiyparvarlik;

3) xalqchillik;

4) vatanparvarlik va yurt tinchligi.

Aynan shu mezonlar majmuasi yordamida haqiqiy qadriyatlarni soxta qadriyatlardan farqlash mumkin. Shuni ham unutmaslik kerakki, milliy ma’naviyatimizni tiklash va uni rivojlantirish yangi demokratik, huquqiy davlat va fuqarolik jamiyatini barpo etishning muhim qonuniyatidir. Busiz jamiyatni barpo etish mumkin emas.

Prezidentimizning «O’zbekistonning o’z istiqlol va taraqqiyot yo’li», «O’zbekistonning siyosiy-ijtimoiy va iqtisodiy istiqbolining asosiy tamoyillari» risolalarida ma’naviyat o’z mohiyati bilan kelajak poydevori ekanligi atrofiicha asoslab berildi.

2. O’zbekistonda yangi jamiyat qurish yo’lida ma’naviyat sohasida quyidagi vazifalar amalga oshirilganligiga e’tibor bermoq zarur:

1. Ma’naviyat va axloqiylikni qayta tiklash.

2. Xalqimizning milliy madaniyati va o’ziga xosligini ifoda etuvchi vosita bo’hnish o’zbek tilini rivojlantirish, bu til-ning davlat maqomini izchil va to’liq ro’yobga chiqarish.

3. Hurfikrlilik, vijdon va din erkinligi qoidalarini qaror toptirish.

Islom Karimovning «O’zbekiston XXI asrga intilmoq-da» asarida ikkinchi ustuvor yo’nalish — jamiyat ma’naviyatini yanada yuksaltirishdan iborat qilib qo’yildi. Bu borada 2000-yil 22-yanvarda ikkinchi chaqiriq Oliy Maj-lisning 1-sessiyasida Prezident Islom Karimovning «Ozod va obod Vatan, erkin va farovon hayot - pirovard maqsadimiz» ma’ruzasida ma’naviyat sohasida yettita bosh vazifa aniq ko’rsatib berildi.

Xullas, milliy ma’naviyat va ma’rifatning rivojlanishi tarixining qisqacha tahlili shuni ko’rsatib turibdiki, u ijobiy ma’noda shakllansa, rivojlansa, quyidagi tamoyillarga asoslanadi:

1. Milliy ma’naviyat va ma’rifatning birdan-bir maqsadi aholiga bilim berish, ma’naviy qarashini yuksaltirish, ichki ruhiy kechinmalarini boyitish, ular olgan ana shu bilim-larini hayotda qo’llay olishga o’rgatish.

2. Odamlarda tegishli ko’nikma hosil qildirish, ijobiy ijtimoiy fazilatlarni shakllantirish va rivojlantirish.

3. Sadoqatlilik, vafodorlik, odob va axloqiylik, mehnatsevarlik, mehmonnavozlik, iymon va e’tiqod tuyg’ularini yosh avlod ongiga singdirish.

4. Ta’lim-tarbiyada oddiydan murakkabga, ma’lumdan noma’lumga, umumiydan xususiyga borish, ko’rgazmalilik va uzluksizlikka amal qilish, ular olgan ana shu bilimlar-ni tushunarli tilda, hayotiy misollarda hamda zamonaviy usullarda bayon qilish.

5. Ma’naviy tarbiya vositalari bo’lgan ibrat, iroda va mehr-muruwatdan unumli foydalanish. Lekin demokrati-yada zid, mustabid tuzum davrida inson ma’naviyati tu-banlashishi va jaholatga yo’l ochilishi ham mumkin.

Avval aytib o’tganimizdek, ma’naviyatning asosini vatanparvarlik, insonparvarlik, ilmli, ma’rifatli bo’lish, o’z dinini, o’z xalqining urf-odatlarini sevish, ularni qadrlash kabi yuksak insoniy fazilatlar tashkil qiladi. Shu sababli yuqorida ma’naviyatga daxldor fazilatlar to’g’risida so’z yuritib, fikrimizni O’zbekiston kelajagi va tarixi to’g’risidagi xulosalar bilan davom ettirdik. Chunki o’zbek xalqi azal-azaldan ma’naviyat va ma’rifat tushunchalarini qadrlagan hamda ilmli, ma’rifatli bo’lishni targ’ib qilgan. Vatanimizning gullab-yashnayotganligi, uning jahon ham-jamiyatiga yuz tutayotgani, urf-odatlarimizni, qadriyat-larimizni, milliy udumlarimizni qaytadan tiklayotganimiz va bularni davlat siyosati darajasiga ko’targanimiz bizning ma’naviyatli xalq ekanimizdan dalolat beradi.

Allohga shukronalar bo’lsinkim, biz shunday shodi-yonalarning guvohi bo’lib turganimiz haqida g’urur va iftixor ila so’zlasak arziydi. Mustaqillik bizga dinimizni, tilimizni qaytardi. O’z qomusimizga, bayrog’imizga, gerbimizga ega bo’ldik.

Prezidentimiz Islom Karimov «Mustaqil o’zbek davlati - xalqimizning tarixiy yutug’idir. Xalqi yuz yillar mobaynida ozodlikni orzu qilgan O’zbekiston chinakam mustaqillikni qo’lga kiritib, gullab-yashnashi va farovonlikka erishishi, taraqqiy etgan demokratik davlat qatori xalqaro hamjamiyatda munosib o’rin egallashi — biz ko’zlagan oliy maqsaddir», deganda tom ma’noda butun xalqimizning orzu-umidini, maqsad va intilishlarini ifoda etgan edi.

3. Mustaqilligimizni ko’rolmagan, vatanfurush, muqaddas dinimizni

niqob qilib, buzg’unchilik bilan shug’ullanayotgan kimsalar barchamizni hayratga solmay qo’ymaydi. Ular oddiy mehnatkash oilalarni g’am-g’ussaga botirib, onalarning va jajji farzandlarning ko’z yoshlarini daryodek oqizib, begunoh insonlar umriga zomin bo’ldilar.

Eng asosiysi shundaki, yurtimizda bunday fojialar takrorlanmasligi uchun, avvalo, xavfsizlikni va barqarorlikni ta’minlash barchamizning hayotiy ishimiz ekanligini anglashimiz zarur.

Yurtboshimiz «O’zbekiston XXI asr bo’sag’asida: xavf-sizlikka tahdid, barqarorlik shartlari ham taraqqiyot kafolatlari» kitobida barchamizni ogoh bo’lishga da’vat etib: «...eng murakkab savollardan biri shuki, bizdagi barqaror­lik va xavfsizlikka tahdid solayotgan muammolarni anglab yetyapmizmi? Xavfsizligimizga tahdid solayotgan muammolarga nimani qarshi qo’ya olamiz? Jamiyatimiz to’xtovsiz va barqaror rivojlanishiga, biz istiqomat qilayotgan mintaqada jo’g’rofiy-siyosiy muvozanat saqlanishiga nimalar kafolat bo’la oladi?» — deb yozgan edi.

Chindan ham, qo’yilgan savollar g’oyat murakkab. Har kim bu masalaga o’z saviyasiga ko’ra yondashishi turgan gap. Lekin eng muhim xulosa shuki, yoshlarning ta’lim-tarbiyasiga katta e’tibor berishimiz, g’oyaviy bo’shliq bo’lmasligini ta’minlashimiz, kishilar, ayniqsa, yoshlar ongiga o’z xalqining qoni evaziga siyosiy shuhratparastlikdan, boylik orttirishdan ham toymaydiganlar diniy murosasizlik, millatchilik, separatizm, fashizm, ekstremizm kabi «g’oya» va «g’oyacha»lar bilan ta’sir etishiga yo’l qo’ymasligimiz lozim. Ular o’zlarining manfur niyatlarini qanday amalga oshirishlarini hammamiz 1999-yil 16-fev-ralda Toshkent shahrida, 2000-yil kuzida Uzun va Sariosiyo tumanlarida, 2004-yil bahorida Toshkent shahri, Toshkent viloyati va Buxoro viloyatida shu yil iyul oyi, oxirida Toshkentda sodir bo’lgan voqealarda ko’rdik. Bunday fojialarning qaytarilmasligi uchun hammamiz bor imkoniyatlarimizdan foydalanishimiz, qo’ldan kelguncha harakat qilishimiz lozim.

Chunki mustaqillik — bu nafosat, ozodlik va suverenlik. Mustaqillik - bu hurriyat, milliy davlatchilik, ozod va obod Vatan. Mustaqillik - bu jamiyatimizning, xalqimizning emin-erkin yashnab yashashi, ijod qilishi, ishlashi. Mustaqillik - har bir insonning shu vatanda kamol topib, o’zini to’la namoyon qila olishi. Mustaqillik - bu asriy orzuyimiz. Mustaqillik - avlodlarimizning asrlardan buyon tashna bo’lib kelgan istiqboli va istiqlolidir.

4. Endilikda mustaqillik shunday bir oliy ne’mat ekan-ku, deb qo’l qovushtirib o’tirish emas, balki uni himoya qilishimiz, asrab-avaylashimiz, yanada rivojlantirib, madaniyatning eng taraqqiy qilgan nuqtasiga yetkazishimiz lozim.

Savobni har kim qilishi kerak, savobni har kuni qilish kerak, deganlaridek, mustaqilligimizni har bir fuqaro mustahkamlashi va rivojlantirshi, uni har kuni mustahkamlash va rivojlantirish darker. Zotan, biz nafaqat ozod va obod, kelajagi buyuk Vatanda yashamog’imiz, balki Ozod va Obod Vatanni yaratmog’imiz, uni bizni ko’ra olmaydigan turli xil tashqi va ichki yovuz kuchlardan himoya qilishimiz, farzandlarimizga, kelajak avlodga o’zimizdan Ozod va Obod Vatanni meros qoldirmog’imiz darkor.
Nazorat savollari:
1. Milliy o’zlikni anglashning mohiyatini izohlang.

2. Mustaqillikni mustahkamlashni qanday tushunasiz?

3. Demokratiya va soxta demokratiya tushunchasining mazmuni va mohiyatini izohlang.

4. Muqaddas burch nima?

5. Mustaqilligimizni ko’rolmayotganlar kimlar?

6. Mamalakatimizda mustaqilligimizni ko’rolmayotgan g’animlarga qarshi olib borilayotgan ishlar haqida nimalarni bilasiz?

20-mavzu: Mamalakat taraqqiyotidagi mas`uliyatni his etish yoshlarning yuksak ma`naviy burchi