Navoiy kon-metallurgiya kombinati navoiy davlat konchilik instituti "avtomatlashtirish va boshqaruv"

Kuchlanash ostida bo‘lgan tok o‘tkazuvchi kismgacha yakinlashish mumkin 
bo‘lgan masofa, m.
2.1.-jadval 
Kuchlanish, 
kV
Odamlar 
va 
ular 
ko‘llaydigan 
asbob 
xamda 
moslamalardan 
vaqtincha 
to‘sik, tok 
o‘tkazuvchi 
kismlargacha 
bo‘lgan 
masofa.
 
Yuk
 
yuk changallovchi 
moslamalar, 
stroplar, 
ishchi yoki transport 
xolatida bo‘lgan yuk 
ko‘tarish mashina va 
mexanvzmlar bilan tok 
o‘tkazuvchi 
kismlar
orasidagi masofa.
 
1 gacha bo‘lgan xavo 
elektr uzatish tarmog‘i 
uchun 
0,6 
1,0 
Boshka 
elektr 
uskunalari uchun 
cheklanmaydi, 
(tegish 
mumkin emas) 
1,0 
6-35 
0,6 
1,0 
110 
1,0 
1,5 
150 
1,5 
2,0 
220 
2,0 
2,5 
330 
2,5 
3,5 
400-500 
3,5 
4,5 
750 
5,0 
6,0 
800 
3,5 
4,5 
1100 
8,0 
10,0 

— O‘zgarmas tok 

Eslatma: Ushbu jadvalda xamda bundan ksyingi Koida tekstlarida 3 
kV kuchlanishli elektr uskunalari 6 kV kuchlanishli elektr uskunalariga 
tenglashtiriladi, kuchlanishi 20 kV esa 35 kV ga 60 kV esa 110 kV ga 
tenglashtiriladi
. 
 

---

19 
Ushbu elektr uskunalarida xizmat kilmaydigan xodimi elektr uskunaga 
navbatchi yoki tezkor-ta’mirlash xodimi yoxud, yakka o‘zi ko‘rib chikish xukukiga 
ega bo‘lgan xodim xamroxligida ijozat berib kirgizish mumkin. 
Nazoratchi xodim elektr uskunada ishlashga ruxsat etilgan ishchi xavfsizligini 
to‘la ta’minlashi, xamda tok o‘tkazuvchi kismiga mutlako yakinlashmaslik xakida 
ogoxlantirishi kerak. 
Kuchlanishi 1000 V-dan yukori bo‘lgan elektr uskunalarni ko‘rib chikish 
paytida tok o‘tkazuvchi kismlari 3.1.-jadvalda ko‘rsatilgandan kam masofaga 
yakinlashishga qarshi ko‘yiladigan to‘siklar bilan jixozlanmagan xona va xujralarga 
kirish man etiladi. 
Kuchlanishi 1000 V-gacha bo‘lgan elektr uskunni ko‘rib chikishda shchit, 
elektr uskuna, o‘lchov asbobi joylashgan shkaf, boshkaruv pulti va boshka uskunalar 
eshigini ochishga ruxsat etiladi. 
Elektr uskunani ko‘rib chikish jarayonida biror-bir ishni bajarish man kilinadi.
6-35 kV kuchlanishli elektr uskunada erga tutashish sodir bo‘lsa, xodimlarni 
yopik taksimlovchi elektr uskunada 
4-metr
dan ochik taksimlovchi elektr uskuna va 
uzatish tarmog‘ida 
8-metr
dan kam masofaga yakinlashishga fakat tarmokni tezda 
o‘chirish, iste’molchini boshka tarmokdan ulash, xamda kuchlanish ta’siriga tushib 
kolgan shaxsni kutkarish uchun ruxsat etiladi. Bunday xollarda, elektr uskunada 
ishlatiladigan ximoya vositalaridan foydalanish kerak. 
Kuchlanishi 1000 V dan yukori ko‘l privodan ajratgich (raz’edinitel), uzgich 
(otdelitel) va o‘chirgich (vыklyuchatel) uskunalarini o‘chirish va yokishda 
dielektrikdan ko‘lkopdan foydalanish kerak. 
Saklagich ko‘yish va olishda ushbu tarmokdan kuchlanishni olish shart. 
Kuchlanishni olib tashlovchi kommutatsion apparatlar o‘rnatilmagan elektr 
ko‘shilmada, saklagichni kuchlanish ostida olish va ko‘yish, shu tarmokka ulangan 
iste’molchi o‘chirilgan takdirda ruxsat etiladi. 
Ikkilamchi zanjir va yoritish tarmoklarida, kuchlanish transformatorida 
saklagichni kuvvatni olmasdan va kuchlanish ostida almashtirishga ruxsat etiladi. 
Kuchlanish ostida saklagichni almashtirish kerak bo‘lib kolsa, kuyidagi 
ximoya vositasidan foydalanish zarur: 
1000 V kuchlanishdan yukori bo‘lgan elektr uskunada dielektrik ko‘lkop
va 
ximoya ko‘zoynagini ko‘llagan xolda ombir (shtanga)-dan; 

---

20 
1000 V kuchlanishgacha bo‘lgan elektr uskunada izolyasiyalangan ombir yoki 
dielektrik ko‘lkop va ximoya ko‘zoynagidan foydalaniladi; 
Kommutatsion apparatlar bilan jixozlanmagan 1000 V kuchlanishgacha 
bo‘lgan shchit va yig‘ilmalarda o‘rnatilgan saklagichlar (predoxranitellar) ustma-ust, 
fazalar vertikal joylashgan bo‘lsa, saklagichni olish va ko‘yish iste’molchidan 
kuvvatni olmasdan turib, kuchlanish ostida almashtirishga ruxsat etiladi. Bunday 
paytda ko‘zni ximoya kilish
vositasi o‘rniga yuz (bet)-ni ximoya kilish vositasidan 
foydalanish tavsiya kilinadi. 
Ish olib borilayotgan elektr uskuna xujrasidan tashkari, xonada kolgan barcha 
xona, xujra, shchit va yig‘ilmalarning eshiklari kulflangan bo‘lishi kerak. 
1000 V kuchlanishdan yukori bo‘lgan elektr uskuna (yopik komplekt, ochik 
taksimlovchi elektr uskunaning xona va xujralari), xamda 1000 V kuchlanishdan 
yukori bo‘lgan elektr uskuna tashkarisida joylashgan 1000 V kuchlanishgacha 
bo‘lgan shchit va elektr uskuna shchit va yig‘ilmalarning kalitlari navbatchi xisobida 
bo‘lishi shart. Navbatchi bo‘lmagan elektr uskunalarida kalitlar ma’muriy-texnik 
xizmatchi xisobida bo‘lishi mumkin. 
Xar bir kalit nomerlangan bo‘lishi darkor. Kalitlarning bir komplekti zaxirada 
saklanishi shart. Kalitlar tilxat bilan kuyidagi xodimlarga berilishi kerak: 
- yakka o‘zi ko‘rib chikish xukukiga ega bo‘lgan xodimlarga—barcha 
xonalarning kalitlari; 
- tezkor-ta’mirlovchi xodimlar ichidan ajratilgan ishlashga ijozat beruvchi 
shaxsga, ish raxbari va ishboshiga, nazorat kiluvchiga—fakat ish olib borilishi uchun 
ajratilgan xona kaliti beriladi. 
Xar kuni ish tugagandan so‘ng va elektr uskuna ko‘rib chikilgandan keyin 
kalitlar albatta kaytarib topshirilishi kerak Navbatchi bo‘lmagan elektr uskunada ish 
olib borilganda ushbu elektr uskuna joylashgan xona kaliti, ko‘rib chikilgandan yoki 
ish batamom tugallangandan so‘ng, uzog‘i bilan keyingi ish kunidan kechiktirmasdan 
topshirilishi kerak. 
Elektr uskuna joylashgan xona kalitini uzok muddatga berish elektr tarmog‘i 
korxonasining taksimlovchi elektr uskunalarida tezkor o‘chirish-yokish xukukiga ega 
bo‘lgan iste’molchi xodimiga xamda yakka o‘zi ko‘rib chikish xukukiga ega bo‘lgan 
navbatchiga, tezkor — ta’mirlash va ma’muriy-texnik xodimlarga berish zaruratini 
korxona bosh muxandisi belgilaydi. 
Kalitni olish va kaytarish jarayoni istalgan shakldagi ish jurnali yoki tezkor-
dispetcherlik jurnallarida kayd kilinishi kerak. 

---

21 
Elektr tokiga tushib, jaroxatlanganni kunkarish uchun elektr uskunadan 
kuchlanishni olish ruxsatsiz bajarilishi mumkin.