Navoiy innovatsiyalar instituti «tasdiqlayman» Navoiy innovatsiyalar instituti rektori

«Muqaddima» bo‘limini o‘rganishda o‘quvchilar duch keladigan atamalar ustida ishlash. O‘quv fanining puxta o‘zlashtirilishini ta’minlash uning atamalarini tushunishdan boshlanadi. «Muqaddima» bo‘limini o‘qitishda asosiy e’tibor ona tili tizimining asosiy qurilish birliklari, ularning mohiyati va ilmiy atamalarda nomlanishini singdirishdan iborat. Mazkur bo‘limda o‘quvchilar so‘z tarkibi, kesim, ixcham gap, ega, sodda yig‘iq gap, sodda yoyiq gap, hol, to‘ldiruvchi, aniqlovchi, gap qoliplari, so‘z birikmasi, uyushiq bo‘laklar, undalma, ko‘chirma gap, qo‘shma gap; mustaqil so‘zlar, yordamchi so‘zlar; bog‘lovchilar, ko‘makchilar, yuklamalar; uyadosh so‘zlar, ma’nodosh so‘zlar, zid ma’noli so‘zlar, shakldosh so‘zlar, iboralar, o‘zakdosh so‘zlar, qo‘shma so‘zlar, juft so‘zlar, takroriy so‘zlar singari zaruriy atamalarga duch keladilar.
O‘quvchi bu atamalarning ma’nosini puxta bilsagina, o‘rganilayotgan mavzu mohiyatini tushunib yetadi va o‘zi mustaqil faoliyat ko‘rsatish imkoniyatiga ega bo‘ladi.
Atamalar ustida ishlash quyidagi yo‘llar bilan amalga oshirilishi mumkin:
1. Darslikning oxirida berilgan «Izohli lug‘at»dan foydalanish orqali. Ma’lumki, «Izohli lug‘at»dan nafaqat so‘zlar, balki zaruriy atamalarning ma’nolari ham o‘rin olgan. Masalan, egaga quyidagicha izoh berilgan: Ega – kesim tarkibidagi shaxs-son ma’nolarini izohlab keluvchi gap bo‘lagi.
2. Mavzu tarkibidagi «Bilib oling», «Esda tuting» ishoralariga e’tiborni qaratish orqali. Masalan, darslikda «Sodda yoyiq gap» mavzusi yuzasidan bir qator ijodiy-amaliy topshiriqlar berilgandan so‘ng quyidagi ta’rif berilgan: ega va kesimdan tashqari yana boshqa bo‘laklar bilan kengayadigan gap yoyiq gap deyiladi. O‘quvchilar mazkur atamaning ma’nosini ana shu berilgan ta’rifdan bilib oladilar.
Atamalar o‘quvchilar tomonidan ham izohlanishi mumkin. Ular bir qator ijodiy-amaliy topshiriqlarni bajargandan so‘ng o‘zlari berilgan atamaning ma’nosini sharhlaydilar.
5-sinfdan boshlab o‘quvchilar zaruriy atamalar yon lug‘atini tuzish va undan foydalanishga o‘rgatib borilsa, bu murakkab ishni amalga oshirish ancha yengil kechadi.