Navoiy davlat pedagogika instituti tarix fakulteti “Umumiy tarix” kafedrasi

AQSH ning iqtisodiy taraqqiyoti va uning sabablari.
1776 yil 4-iyulda mustaqilikka erishgan AQSH, 1787 yildagi Konstitusiya 
asosida demokratik yo’l bilan taraqqiyot sari odimladi. 1861-1865 yillardagi 
fuqarolar urushi va qulchilikning bekor qilinishi mamlakatni yana ilgari 
rivojlanishi uchun yo’l ochib berdi. Buning ustiga AQSH ning o’z hududlarini 
ancha kengaytirib olgani (1822 yilda Floridani sotib olinishi, 1848 yilda 
Meksikadan Texas, Nyu-Meksika va boshqalarni tortib olinishi, 1867 yil 

---

36 
Alyaskani qo’lga kiritilishi) natijasida bitmas, tuganmas yer osti va yer usti 
boyliklariga ega bo’ldi.Ishlab chiqarish kuchlarining tez taraqqiy qilish uchun 
yangi sharoit vujudga keldi. Bu davr AQSHda kapitalizm tez suratlar
bilanrivojlanganligi va sanoat to’ntarishi sodir bo’lganligi bilan xarakterlanadi. 
1894 yilga kelib, AQSH sanoat ishlab chiqarish jihatidan 1 -o’ringa chiqib oldi. 
Ilgari Angliyaning mustamlakasi bo’lgan bu o’lka jahondagi eng rivojlangan 
industrial -agra mamlakatga aylangan.40 yilda, ya'ni 1899 yilga kelib korxonalar 
soni 3 marta, ishchilar soni 4 marta, maxsulot ishlab chiqarish 7 marta, ishga 
solingan sarmoyalar 10 marta ko’paydi. XX asr chegarasida AQSH da sarmoyasi 1 
mln. dollardan ortiq bo’lgan 447 korxona bor edi.Shiddatli raqobat kurashi 1873, 
1884, 1893 yillardagi iqtisodiy inqirozlar natijasida juda ko’p mayda korxonalar 
sinib, ishlab chiqarish yiriklashdi. J.Rokfellerning neft maxsulotining 90 % ga ega 
bo’lgan "Standart oyl" (1870), Julius Spekser Morganning "Tamaki" trest (1884) 
lari keyin "Amerika paxta moyi", "Milliy zig’ir moyi", "Qand -shakar trestlari XX 
asr boshlarida (1901 yil) tuzilgan. Yana o’sha Morganning 66 % po’lat nazoratida 
"Po’lat tresti", Dyuponning "Kimyo tresti", Fordning 1902 yil "Ford motor" 
kompaniyasi, u traktor, tenis, samolyot va boshqa ishlab chiqargan "Jeniral 
Motors"dan so’ng 2 o’rinda turadi. Uning tarkibida harbiy texnika asosiy o’rinni 
tashkil etadi. Avtombilsozlik nafaqat AQSHda balki jahonda nufuzi katta edi. 
Morganiyada moliya guruhining ilk banki "Morgan granti tresti" kompaniyasi 
(1861) bo’lib, u Nyu Yorkda tashkil etildi. Uning 20,4 milliard $ yuqoridagi 
bankka tegishli. "Jeneral Mortos", "Jeneral elektr", "Yunayted Stats Stil", 
"Amerika telefon va telegraf va boshqa korparatsiyalarni shuningdek ko’mir, 
to’qimachilik, neft, kimyo va boshqa tarmoqlarni o’z ichiga oladi. Guruh AQSH 
siyosiy hayotida muhim o’rin tutadi.1903 yilda Morgan va Rokfeller 
kompaniyalari AQSH dagi 22 milliard dollar kapitali bo’lgan 112 ta bankni 
nazorat qilib turgan.AQSHda kapitalistik ishlab chiqarishning rivojlanishi 
sabablari:1. Taraqqiyotga g’ovbo’lgan qulchilikka barham berildi. 
2. AQSH da yer -mulk davlat qo’lida edi, xalaqit beradigan qirol ham, zamindor 
zadagon ham, yer mulki bo’lgan ruhoniylar ham yo’q edi. Masalan, 6.048.111.608 
akr yer, ya'ni mamlakat butun yer maydonining yarmidan ko’pi hukumat qo’lida 
bo’lib, u sanoat egalari va bankirlarga suv tekinga berardi; fermerlar ham yer osti 
boyliklarini arzon narxda sotib olish yoki ijaradan foydalanish imkoniga ega. 
3. Hindularning yerlari tortib olindi. 
4. AQSH kapitalistlari katta-katta hududlarni bosib olib, yer rentasi to’lamadilar va 
boyib ketdilar. 
5. Tabiiy resurslar ko’mir, temir, o’rmon, neft, mis va boshqa boyliklar ko’p edi. 
6. Yevropa mamlakatidan kapitalidan unumli foydalandi. 
7. Immigratsiya natijasida qo’shimcha arzon, ishchi kuchi mavjudligi, shu sabab 
aholi sonining oshganligi. 
8. Qishloq xo’jaligida kapitalizm taraqqiyotlarining "Amerika yo’li" g’alabasi. 
9. G’arbning tezlik bilan kolonizatsiya qilinishi va temir yo’llar qurilganligi. 
10. AQSH mustaqillik va dehqonlar urushidan so’ng urushsiz va katta xarajatlarsiz 
rivojlanish imkoniga ega bo’ldi.