Navoiy davlat pedagogika instituti tarix fakulteti “milliy g’oya, ma’naviyat asoslari va huquq ta’limi” kafedrasi

GENDER TENGLIGI VA UNING SHARQ AYOLLARINING MENTALITETIGA 
TA`SIRI 
Doniyorova Sitora 
Ahrorova Madina
Samarqand Davlat chet tillar instituti 
Ayol avvalo mehribon ona, opa-singil va vafoli yor! Bir so`z bilan aytganda 
muqaddas zot. Sharqona odob axloq bilan bezangan, bobo-yu buvilar tarbiyasini olgan, 

---

166 
nafaqat bir oilaning, balki, jamiyatning bir a`zosidir.
Azaldan ajdodlarimiz ayolga ehtirom ko`rsatishgan. Hatto payg`ambarimiz ham ,,Jannat- 
onalar oyog`i ostidadir deb marhamat qilganlar. Alisher Navoiy esa ayollar borasida so`z 
borgandа ,,Jismingni qil sadqa ano qoshig`a” deya ayollarga xitob qilganlar.
Darhaqiqat, barcha zamonlarda ham ayollar alohida e`tirof qilingan. Ularning 
jamiyatdagi roli va mavqei bo`lgan. Bugungi kunda ayollar jamiyatimizning barcha 
jabhalarida, jumladan ta`lim va sog`liqni saqlash tizimi, sanoat va qishloq xo`jaligi, qurilish, 
transport va aloqa sohalarida samarali faoliyat olib bormoqda. Zukko qizlarimiz, fozila 
ayollarimiz esa fan, san`at va madaniyat va sportda yuqori marralarni zabt etishmoqda.
Shaxsiy hayotda va oilada o`z o`rniga ega bo`lgan ayollar jamiyatning turli sohalarida o`z 
o`rniga ega bo`lib bormoqda. 
Keling, endi bugungi kun o`zbek ayolininig erishayotgan muvofaqiyatining siri haqida siz 
bilan mushohada qilsak. Menimcha, o`tmishga nazar solsak, bu borada ayni muddao. Anbar 
Otin, Jahon Otin Uvaysiy, Nodirabegim, Zebinosolar zamonasining mashhur vakillaridandir. 
Zulfiya, Saida Zunnunova, Zarifa Saidnosirova, Sora Eshonto`rayeva, Rixsi Ibrohimova, 
To`ti Yusupova kabi ijodkor ayollarimiz bilan faxrlanamiz.
Tarixdan bizga ma`lumki, o`zbek ayollarining hayoti arlar davomida islom dini shariati 
ko`rsatmalari asosiga qurilgan edi. Xonliklar davrida ham ayollarning ozodlikka chiqishi 
ularning ilmli ziyoli bo`lishi jamiyatda o`z o`rniga ega bo`lishi ayollar xayolotidagi orzu 
bo`lib qoldi. Sovet hokimiyati o`rnatilgach, sharq ayollarini ozodlikka chiqarish, ularning 
chachvon va faranjisini tashlab, yangi zamonga jalb qilish darhaqiqat, kerak. Biroq bu ishni 
sovet hokimiyati tanlagan tezkor yo`l bilan emas balki, asta-sekin sharq mentalitetini 
inobatga olgan holda amalga oshirganda qurbonlar va fojealar bo`lmas edi. Birgina misol 
1986-87— yillarda respublikada 270 ayol o'zini-o'zi yondirib yubordi. Bu holat ularning 
sha'ni, qadr-qiymatining toptalashi, haq-huquqlarining buzilishiga nisbatan ko'rsatilgan 
norozilik edi. 
Tarixga nazar tashlab bu faktlarni keltirib o`tishdan maqsad, sharq ayolining ozodlikka 
chiqishi oz jonini fido qilishi evaziga bo`lganligi, buy o`lda qancha mashaqqatlar, zahmatlar 
chekkanligi, qancha qonlar to`kilganini unutmasligimiz lozim. Ular faqat yuzlarini ochishgan 
edi. Bizdachi? Kiyinish madaniyatini unutib qo`ygan qizlarimiz bugungi kunda afsuski, 
uchrab turibdi. Bugungi o`zlarini zamonaviy deb hisoblab g`arb mentalitetida yashayotgan 
ayollar ming afsuski, o`zligini yo`qotmoqda. Nahotki, o`tmishda oqila ayollarimiz bugungi 
ayrim ayollarimiz kabi tirnoq qo`yib yurgan bo`lsa? Tobora torayib kaltalashib borayotgan 
kiyimlar, bugungi kun balosi deb qaralayotgan tik tok platformasidagi qizlar va juvonlarning 
har xil o`yinlari, axloqsizlik qilib jamoat orasida ovozini baland ko`tarib hattoki ayrimlar 
bilan urishib, talashib yurgan qizlarni ko`rib ba`ida afsuslanaman. O`tmishda begona erkak 
uyiga kelib qolsa nomahram deb hatto ovozini ham eshittirmasdan kichkina toshni eshik 
tirqishidan irg`itib yuborgan ayollar qayerda qoldi? Nahotki bu g`arb mentaliteti bizning 
qadriyatlarimizni urf- odat va an`analarimizni unutishimizga sababchi bo`ldimi? Bunday 
bo`lishiga sabab nimada? Balki, ayollarning haq huquqlarini haddan ortiq pesh qilayotganimi, 
Gender tengligidami muammo? 
Gender tengligi: ayollar huquqlarini himoya qilishda, zo`rovonlik va tazyiqlarga qarshi, 
shuningdek, oilada erkak va ayollar o`rtasida teng huquqlarga erishsishni nazarda tutadigan 
tushuncha.[1] O`zbekistonda 2019- yil 2- sentyabrda Vazirlar Mahkamasining PQ 562- sonli 
“Xotin- qizlar va erkaklar uchun teng huquq hamda imkoniyatlar kafolatlari to`g`risida”gi 
qonun qabul qilingan[II]. O`zbekistonda “Gender tengligi bo`yicha maxsus komissiya tashkil 
etilgan bo`lib, 2019-yildan boshlab faoliyat yuritib keladi. Oliy majlis senati raisi Tanzila 
Norboyeva O`zbekiston Respublikasi Gender tenglikni ta`minlash masalalari bo`yicha 

---

167 
komissiyasining raisi hisoblanadi. Gender tenglik hayotning barcha sohalarida erkaklar va 
ayollar shaxsiyatini anglash uchun teng ijtimoiy imkoniyatlarni yaratishdan iboratdir. Bu 
tenglikni ham afsuski, noto`g`ri tushundik. Kuchli jins vakillariga bo`lgan munosabatimiz 
ham o`zgardi. Boylik ilinjida xorijga ketayotgan ayollarimiz nafaqat o`zining balki, 
millatning kelajagi bo`lgan farzandlarimizni va tarbiyasini birovning qo`liga berib 
qo`ymoqda. Hoyu- havaslar, qasrdek uy- joylar orzusida o`z farzandlari kelajagini qurbon 
qilayotganlar jamiyatimizda uchrab turibdi. Mana g`arb mentalitetiga xavas qilib axloq 
normalarini buzayotgan qizlarning jamiyatimizda ko`payib borayotganining sababi. Yana bir 
sabab ota –onalarning farzandi yonida bo`lib turib ham e`tibor bermayotgani vaqt 
ajratmayotgani sababi deb bilaman.
Xulosa. Aziz tengdoshlarim, opalarim va singillarim! Biz o`tmishi buyuk, o`ziga xos 
an`ana urf- odat hamda qadriyatlarga ega o`zbek oilalarida tarbiya topmoqdamiz. Asrlar 
davomida davom etib kelayotgan islom dini shariati ko`rsatmalariga amal qilaylik. 
O`zligimizni hech qachon unutmaylik. Biz o`sha bizning sharqona mentalitetimizga to`g`ri 
kelmaydigan amallardan voz kechaylik. Hech bo`lmaganda, yon- atrofimizdagilarni bu 
xavfdan qutqaraylik.Tomoshabin bo`lib qolmaylik. Faqat so`zda emas, balki amalda buni 
qo`llaylik. Men o`qigan maktabda oyda bir marta,, Qizlar majlisi o`tkazilar edi. Maktab 
ma`muriyati, ota-onalar qo`mitasi raislari, yoshlar ittifoqi yetakchilari, faxriy o`qituvchilar, 
sinf rahbarlari qatnashadigan bu majlisda qizlar kiyinishidan tortib, oilada, jamiyatda qanday 
o`zlarini tutishlari, muomila madaniyatigacha tushuntirib berilgan. Maktabimiz faxriy ayol 
o`qituvchilari hayot tajribasi bilan bizlarga bo`lishishgan.
Bu esa albatta o`z samarasini berar edi. Men istar edimki, bu kabi majlislar, targ`ibot- 
tashviqot ishlari oliy ta`lim muassasalarida ham o`tkazilishini. Zero, bugungi kunda 
unitilayotgan mentalitetimizni yodga solish uchun qilinayotgan tadbirlar qatorida bu kabi 
targ`ibot- tashviqot ishlarini ham amalga oshirish meni fikrimcha yaxshi samamra beradi. 
G‘arb ma'naviy tamoyillari g‘arb xalqlarining tarixi, buguni, o‘ziga xosliklari ta'sirida 
shakllangan va ularni ko‘r-ko‘rona, mutlaqo o‘zgacha ma'naviy muhitga, o‘zgacha tafsilotlar 
ta'sirida shakllangan muhitga «ko‘zni yopib olib» o‘tkazish – noilmiy yondashuv bo‘lib, 
davlat va jamiyatni tubsiz ziddiyatlarga giriftor qilib qo‘yishi o‘z isbotini topgan haqiqat 
[2,9]. Ziddiyatlar esa millatning quvvatini oluvchi eng katta salbiy omillardandir. 
So`zim oxirida ushbu misralarni qayd etishni joiz deb topdim. 
Nafs-u kibr, dil xasratdog` hidoyatga qaytar meni 
O`zing meni qutqar Olloh ibodatga qaytar meni. 
Shayton tinmay yo`qlagan chog` dilda o`chsa umid chiroq 
Imonim darz ketsa cho`loq, diyonatga qaytar meni 
Botib qolsam jaholatga, til erk berib haqiqatga 
Uchramayin falokatga, adolatga qaytar meni 
Yig`layman ming pushaymonda, umrim o`tmasin armonda 
G`ayriddinlik bu yomonda saodatga qaytar meni.