Navoiy davlat pedagogika instituti tarix fakulteti “milliy g’oya, ma’naviyat asoslari va huquq ta’limi” kafedrasi

MAʼNAVIY-MAʼRIFIY ISHLAR JARAYONIDA O‘QUVCHI-YOSHLAR 
SHAXSINI AXLOQIY TARBIYALASH YO`LLARI 
To`qboyeva D.Z. “Umumiy pedagogika 
 va psixologiya” kafedrasi o’qituvchisi 
Boltayeva G. Kimyo ta`lim yo`nalishi talabasi 
Maʼnaviy - maʼrifiy tadbirlar o‘quvchining hayotida katta o‘rin egallaydi. Shuning uchun 
unga bu vaqtni to`g`ri tashkil etishda yordam berish lozim, toki bu vaqtda dam olish, 
madaniy ko`ngil ochish va sevimli ish bilan shug‘ullanish uchun, o`quvchining axloqiy, 
jismoniy va estetik sifatlarini yanada rivojlantirish hamda takomillashtirish uchun oqilona 
foydalanilganda o`quv dasturlari talablari chegarasidan tashqariga chiquvchi xilma xil 
qiziqishlar paydo bo‘ladi. Bu qiziqishlarni o‘quv mashg`ulotlari jarayonida qondirishga 
erisholmaslik mumkin. Buning uchun ayrim o‘quvchilar bilan darsdan tashqari vaqtlarda 
ularninig qiziqishi, qobiliyatiga qarab qo`shimcha mashg`ulotlar tashkil etish maqsadga 
munofiqdir. 
Maʼnaviy-maʼrifiy tadbirlar yoshlar ma`naviy - axloqiy, milliy - ma`naviy ruhda 
tarbiyalashda katta o‘rin tutadi. Maʼnaviy-maʼrifiy tadbirni o‘ziga xos mexaninzmlarni 
hisobga olib o`tkazish orqali yoshlarni milliy ma`naviy-axloqiy qadriyatlar ruhida 
tarbiyalash borasidagi faoliyatda yuqori samaradorlikka erishishga olib keladi. Ta`lim 
tizimida ma`naviy – ma`rifiy tadbirlarni tashkil qilish va ularning ma`naviy–axloqiy 
tarbiyaga yo`naltirilganligini ta`minlash ta`lim muassasalari rahbarlari, avvalo, ta`lim 
muassasasi rahbarining manaviy-maʼrifiy ishlar bo`yicha o`rinbosarlari zimmasiga 

---

108 
yuklangan. 
Ma`naviy – ma`rifiy tadbirlarni tashkil etishda quyidagi jihatlarga rioya qilish 
maqsadga muvofiq:
-
manaviy-maʼrifiy tadbirlarda yuqori interaktivlikka erishish;
-
o‘zini o‘zi tarbiyalash jarayonini tashkil etish; 
-
tadbirga kompleks yondashish; 
-
tadbirning maʼnaviy-axloqiy, milliy, tarbiyaviy ruhda bo‘lishi;
-
inson va jamiyat manfaatlariga uyg`unligi va h.k 
Ma`naviy – ma`rifiy tadbirlar deganda , aholini ma`naviy – axloqiy jihatdan 
tarbiyalash, ularning madaniy saviyasini oshirish, bilimini o`stirish, ijodiy qobiliyatlarini 
rivojlantirish, bo`sh vaqtini, dam olishini ko`ngilli o`tkazish, ijtimoiy, madaniy va manaviy
ehtiyojlarini qondirishga xizmat qiluvchi tadbirlar tushuniladi. 
Jamiyatimizning bugungi hayotida barcha ma`naviy – ma`rifiy ishlarning yo`nalishi 
har bir kishi axloqiy,barkamol insonni voyaga etkazish,Vatanparvarlik,mehr-oqibat, 
iymonu e`tiqodni tarbiyalashga qaratilgan. 
Pedagoglar o`quvchi-yoshlar dunyoqarashini shakllantirish, ularning bilimdonligini
oshirish va maʼnaviy-axloqiy tarbiyalash maqsadida tarbiyaviy va ma`naviy-maʼrifiy ishni 
uzviy holda tashkil qilishlari talab etiladi. Taʼlim muassasalarida olib boriladigan maʼnaviy-
maʼrifiy ish aniq maqsadga yo‘naltirilgan pedagogik jarayonga singib ketgan bo‘lishi lozim. 
O‘quvchi-yoshlarni qanday qilib maʼvaviy-axloqiy tarbiyalash kerakligini aniq rejalashtirmay 
turib, ular orasida bu boradagi tarbiyaviy ishni samarali olib borib bo`lmaydi. Bu borada ish 
olib boradigan har bir pedagog shu tarbiyaning mohiyati, usullari, shakllari to‘grisida aniq
tasavvurga ega bo‘lishi zarur. mumkin. Maʼnaviy-axloqiy tarbiya uning yo‘nalishni 
belgilaydi. 
Ma`naviy-axloqiy tarbiyaning maqsadi nima? Maʼnaviy-axloqiy tarbiya 
faoliyatining maqsadi muayyan ijtimoiy tuzum g`oyalari va milliy-axloqiy mezonlarga 
asoslanib maxsus tashkil etilgan ta`sir jarayonida shakllanayotgan kishining qanday
tasavvurlarni hayotga tadbiq etish janayoni, deb aytish mumkin. 
Maʼnaviy-maʼrifiy tadbirlarni tashkil qiluvchi pedagog o`quvchi yoshlarda o‘zini 
o‘zi tarbiyalashni yo‘lga qo‘yishi uchun ularga istiqbolni aniq ko`ra bilishlarida, unga 
erishish yo‘llarini izlab topishda,yuksak ideallarga ega bo‘lishlarida yordam berishi va 
imkoniyat yaratishi lozim. Bu borada pedagog maʼnaviy-maʼrifiy tadbirlar orqali o‘quvchi 
yoshlarda xalqimizning quyidagi milliy xususiyatlari nazarda tutishi kerak: 
-
xalqimiz hayotida qadim-qadimdan jamoa bo`lib yashash ruhining ustunligi; 
-
jamoa timsoli bo‘lgan oila, mahalla, el-yurt tushunchalarining muqaddasligi;
-
ota-ona, mahalla-ko‘y, umuman jamoatga yuksak hurmat-etibor;
-
millatning o‘lmas ruhi bo`lgan ona tiliga muhabbat;
-
kattaga-hurmat va kichikka-izzat; 
-
mehr – muhabbat , go‘zallik va nafosat, hayot abadiyligining ramzi -ayol zotiga 
ehtirom; 
-
sabr-bardosh va mehnatsevarlik; 
-
halollik, mehr-oqibat va hokazo .” 
Shuningdek, maʼnaviy-maʼrifiy tadbirlarni tashkil qilishda va o‘tkazishda quyidagi 
umumbashariy qadriyatlarga asoslanib ssenariylar yaratishi maqsadga muvofiqdir.