Navoiy davlat pedagogika instituti tarix fakulteti “milliy g’oya, ma’naviyat asoslari va huquq ta’limi” kafedrasi

 
“Мукаммаллик”
 
семали сифатлар: Мумтоз асарларнинг энг асосий хусусиятларидан 
бири комил инсон тарбиясидир. Комил инсон сифатларининг асосий хусусиятларини 
ушбу гуруҳга оид лексемалар ташкил қилади. Мукаммаллик маъновий гуруҳи “инсони 
маънавий юксалтирувчи, маънавий такомиллаштирувчи” умумий семаси билан 
бекаму 
138
Алишер Навоий. Ҳайратул-аброр.–Тошкент.:Ғафур Ғулом номидаги Адабиёт ва санъат нашриёти, 1989.–350 б. 

---

148 
кўст, фариштасифат, пок, покиза, мард, тиришқоқ, зукко, оқ кўнгил, бағрикенг 
сифатлари орқали гуруҳни шакллантиради
;
“Адолат” семали сифатлар. Мумтоз поэтикамизнинг қаҳрамонларига хос бўлган 
мавзу бўлиб, турли ҳикоялар билан бу мавзуни ёритишга чин дилдан бел боғлаган. 
Хусусан, адолат гуруҳи “одил, тенг, бахтли, эзгу, озод” умумий семаси билан мавзуий 
гуруҳни шакллантирган ҳамда адибларнинг адолат ҳақидаги қарашларини ёритиб 
берган.
 
Одил, адолатли, тўғри одам, одил гувоҳ,
 
адолатли шоҳ, тенглик, одиллик; 
“Садоқатлилик” семали сифатлар. Шахс маънавий сифатларида садоқат масаласи 
маънавиятнинг асосий бўғинларидан бири ҳисобланади. Ҳар қандай жамиятнинг 
маънавий, ижтимоий, сиёсий масалаларини тизимга солишда садоқат тушунчаси ҳар 
қайси даврда муҳим саналган
. 
Ушбу гуруҳ
 
“вафодор, содиқ, самимий, меҳрибон” 
умумий семаси билан
 
садоқатли, ҳамдам, яхши дўст, вафодор, чин дўст, жонфидо 
атов бирликлари билан мавзуга тааллуқли бўлади; 
“Эътиқод” семали сифатлар
 
. “Эътиқод – инсоннинг ҳаётдаги позицияси, унинг 
турмуш тарзи мазмуни худди шу компонетнинг мустаҳкамлигига, барқарорлигига 
боғлиқ. Чинакам билимга, турмуш синовларидан ўтган ғояга, назарияга асосланмаган 
эътиқод ғайриилмий ва пуч эътиқод
139
эканлиги навоий асарларида яққол кўзга 
ташланади. Ушбу гуруҳ “чин дилдан берилмоқ” умумий семаси билан 
художўй, 
илоҳий, тақводор
, 
виждонли, инсофли, иймонли 
лексемалари билан мавзуий гуруҳга 
тегишли.
Юқоридаги бўлинишлар орқали нутқимиздаги ҳар қандай борлиқ ҳодисасини 
лисоний идрок этишга, унинг туб маъноси онгда чуқур ўрин эгаллашга, маънавият 
майдонининг моҳиятини тўла очишга хизмат қилади. Бу эса маънавият тушунчасининг 
ижтимоий ва шахсий онгда қай даражада ривожланиб, фаоллашиб бориши билан 
белгиланади. Ўзбек халқига хос бўлган ҳалоллик, самимийлик, виждон, поклик, меҳр-
оқибат каби тушунчалар миллий маънавиятимизнинг моҳияти, уни шакллантирадиган 
асосий мезонларидан эканлигини англаш мумкин.