Navoiy davlat pedagogika instituti tarix fakulteti “milliy g’oya, ma’naviyat asoslari va huquq ta’limi” kafedrasi

 
ЁШЛАРНИНГ АХЛОҚИ ВА МАЪНАВИЯТИГА САЛБИЙ ТАЪСИР 
КЎРСАТАДИГАН ОМИЛЛАР
Нилуфар Нематова
НавДПИ ўқитувчиси 
Бугунги дунёда кечаётган мураккаб жараёнлар ёшлар тарбиясига янада катта 
эътибор беришни талаб этмоқда. Бу борада Президентимиз таъкидлаганларидек, 
“Табиийки, “оммавий маданият” деган ниқоб остида ахлоқий бузуқлик ва зўравонлик, 
индивидуализм, эгоцентризм ғояларини тарқатиш, керак бўлса, шунинг ҳисобидан 
бойлик орттириш, бошқа халқларнинг неча минг йиллик анъана ва қадриятлари, 
турмуш тарзининг маънавий негизларига беписандлик, уларни қўпоришга қаратилган 
хатарли таҳдидлар одамни ташвишга солмай қўймайди”. 
Халқимизнинг, айниқса, ёшларнинг ахлоқи ва маънавиятига салбий таъсир 
кўрсатадиган омиллар асосан қуйидагилардир. 
Биринчидан, хориж матбуоти хабарларига кўра, ҳозир Ғарб давлатлари телевизион 
дастурлари ва филмлари жаҳон медиа бозорининг тўртдан уч қисмини эгаллаган. 
Уларнинг тушунарсиз мусиқаси, маъносиз ҳамда ғайриинсоний ҳаракатлардан иборат 
қўшиқлари, қизиқиши, овқатланиш одати, ҳатто кийинишига бутун дунё тақлид 
қилаётгани боис, бундай жараёнлар таъсиридан ўз вақтида ёшларни ҳимоя қилмасак, 
халқимиз маданияти, маънавияти ва миллий хусусиятларига зарар етади. 
Иккинчидан, ҳозирги вақтда, Ғарб маданиятининг айрим вакиллари ахлоқсизликни 
маданият деб билиши ва аксинча, асл маънавий қадриятларни менсимасдан, эскилик 
сарқити, деб қараши бугунги тараққиётга, инсон ҳаёти, оила мустаҳкамлиги ва ёшлар 
тарбиясига катта хавф солаётган бир пайтда фарзанд тарбиясига катта эътибор бериш 
долзарб вазифа бўлиши керак. 
Учинчидан, бугун айрим Ғарб давлатларида ёшлар маънавияти таназзулга учраб, 
ўзининг салбий натижаларини бераётгани маълум. Ғарб турмуш тарзининг бундай 
салбий жиҳатлари баъзи ғарб оммавий ахборот воситалари орқали тарғиб 
қилинаётгани ачинарли ҳолдир. Гарчи бундай ҳолатлар бошқа кўп мамлакатларда 
кузатилмаган бўлса-да, бу ҳол ҳотиржамликка берилишга асос бўлмайди. Ўз вақтида 
ёшлар қалбида бундай хунук ишларга нисбатан нафрат туйғусини шакллантириш 
лозим. 

---

278 
Одоб-ахлоқ, ҳаё-ибо, ор-номус, диёнат каби фазилатлар азалдан халқимиз маънавий 
оламининг ажралмас қисмига айланган. Бугунги глобаллашув шароитида “оммавий 
маданият” ниқоби остида ёшларимизга турли ёт ғоялар, маънавий тубанликларни 
тарғиб этишга уринаётган айрим қабиҳ ниятли кучлар айнан ана шундай қад-
риятларимизга чанг солаётгани сир эмас. Биринчи Президентимиз “Юксак маънавият – 
енгилмас куч” китобида “Ҳозирги вақтда ахлоқсизликни маданият деб билиш ва 
аксинча, асл маънавий қадриятларни менсимасдан, эскилик сарқити деб қараш билан 
боғлиқ ҳолатлар бугунги тараққиётга, инсон ҳаёти, оила муқаддаслиги ва ёшлар 
тарбиясига катта хавф солмоқда ва кўпчилик бутун жаҳонда бамисоли бало-қазодек 
тарқалиб бораётган бундай хуружларга қарши курашиш нақадар муҳим эканини англаб 
етмоқда”, дея маънавий таҳдидлардан ёш авлодни асрашимиз зарурлигини 
таъкидлаганлар. 
XXI асрда турли ҳаёт тарзлари ва ғоялар рақобатга киришди. Бунда муваффақиятга 
эришиш учун ҳар бир давлат ўзлигини сақлаган ҳолда диний ва миллий қадриятларини 
бошқаларга англатишни асос қилган мафкурага эга бўлиши лозим. Акс ҳолда, ўзликни 
йўқотиш, бебаҳо қадриятлардан воз кечиш кишини тараққиётдан ажратиб, уни тобе, 
мустақил фикри йўқ манқуртга айлантириб қўяди. Ҳозирги кунда ғаразли мақсадларни 
амалга ошириш учун зимдан олиб борилаётган фитналар баъзи миллатларнинг 
ўзлигини йўқотишга қаратилганини сезиш мумкин. Бунда эътибор ҳудудларни эгаллаш 
эмас, инсон онгини эгаллашга йўналтирилган. 
Маънавий даражада глобаллашувнинг салбий томони инсонни фақат истеъмолчига 
айлантиради. Бунда бахт-саодат моддий фаровонлик билан белгиланади. Яшашдан 
мақсад ҳаётдан энг юқори даражада лаззатланишдан иборат бўлиб қолади. Руҳий-
маънавий қадриятлар, эзгулик, савоб, беғараз ёрдам кўрсатиш каби олий тушунчалар 
унутилади. Инсонлараро муносабатлар фақат фойда ва зарар қонуни асосида ишлайди. 
Кўнгилхушликларнинг кўз кўриб, қулоқ эшитмаган турлари юзага келади. 
Олим ва мутахассисларнинг фикр-мулоҳазаларига таянган ҳолда, ғарбга таҳдид 
солаётган хавф-хатарларни санаб ўтайлик: 
Биринчиси,
ғарб мамлакатларида туғилиш даражасининг кескин пасайиши. Бу ҳакда 
ғарб олими бундай ёзади: “Ғарб том маънода “ўлмоқда”, деярли барча ғарб 
мамлакатлари аҳолиси ақл бовар қилмас даражада камайиб бормоқда. Ўн тўртинчи 
асрда Оврупа аҳолисининг учдан бир қисмини қириб юборган “қора ўлат” офатидан 
буён Ғарб тамаддуни ҳали бу қадар хатарли таҳдидга дуч келмаган. Бу офат бутун ғарб 
аҳолисини қириб юбориши ҳеч гап эмас. Ҳозир Оврупа мамлакатларининг кўпида 
ўлим кўрсаткичи туғилишдан анча юқоридир. 
Иккинчиси,
дин ва одобга зид бўлган ғоя, қарашларнинг сингдирилиши оқибатида 
миллий қадрият, урф-одат ва анъаналар емирилмоқда. Маълумки, ғарб мамлакатлари 
тараққиётнинг юксак чўққиларига кўтарилишида диний қадрият, урф-одат ва 
анъаналар, ахлоқнинг аҳамияти катта бўлган.
Учинчиси,
ғарбда миллий қадрият ва анъаналар сиқиб чиқарилиб, ёш авлод қалби ва 
онгига ғайриинсоний ғоялар сингдирилмоқда. Бунинг оқибатида Ғарб мамлакатларида 
“оммавий маданият” тушунчаси юзага келди. У ғарб дунёсида ўтган асрнинг иккинчи 
ярмида шаклланди.
Гарчи “маданият” деб аталса-да, аслида, мазмун-моҳиятига, ният-мақсадига кўра, 
“оммавий маданият” ҳақиқий маданиятнинг кушандаси. “Оммавий маданият” кўпдан-
кўп шаклларда ўзини намоён этади. Масалан,