Navoiy davlat pedagogika instituti tarix fakulteti «davlat va huquq nazariyasi»

Individuallik.
Bu tamoyilga binoan sodir etilgan xuquqbo’zarlik uchun faqat aybdor shaxsning 
o’ziga nisbatan javobgarlik qo’llaniladi. Javobgarlikni aybdor sub'ektdan boshqa sub'ektga 
o’tkazishga yo’l qo’yilmasligi kerak. Masalan, ko’p xollarda raxbar xodimlarning ma'sulyatsizligi 
tufayli yo’l qo’yilgan xuquqbo’zarliklar uchun javobgarlik korxona yoki tashkilotlarning zimmasiga 
yuklatilishiga xarakat qilinadi. Bu tamoyilni xayotga to’g’ri tatbiql etish uchun xar bir xodimning 
funktsional vazifalari va uning bu vazifalarini bajarmaslik oqibatida kelib chiqadigan javobgarlik 
choralari doirasi qonunchilik va boshqa normativ xujjatlarda o’z aksini (ifodasini) topishi zarur. 
Yuridik javobgarlik xuquq normalari qoidalariga binoan xuquqni qo’llash organning qaroriga 
asoslanib yo’zaga keladi va uning faqtik asosi xuquqbo’zarlik xisoblanadi. 
Shu bilan birga xuquqbo’zarlik, o’z – o’zidan javobgarlikni keltirib chiqarmaydi yoki davlat 
majburlov choralarini qo’llashni yo’zaga keltirmaydi, balki bunday qo’llash uchun asos bo’ladi xolos. 
Real yuridik javobgarlikni amalga oshirish uchun esa vakolatli organnng xuquqni qo’llash akti zarur 
bo’ladi. Bunday aktlar sudning qarori. Ma'muriyat buyrugi bo’lishi mumkin. 
Aybsizilk prezumtsiyasi. Gumon qilinuvchi, ayblanuvchi yoki sudlanuvchi uning jinoyat sodir 
etishda aybdorligi qonunda nazarda to’tilgan tartibda iisbotlangunga va qonunda kuchga kirgan sud 
xukmi bilan aniqlangunga qadar aybsiz hisoblandi. Gumon qilinuvchi, ayblanuvchi yoki sudlanuvchi 
o’zining aybsizligini isbotlab berishi shart emas. 
Aybdorlikka oid barcha shubxalar, basharti ularni bartaraf etish imkoniyatlari tugagan bo’lsa, 
gumon qilinuvchi, ayblanuvchi yoki sudlanuvchining foydasiga hal qilinishi lozim. Qonun 

---

82 
qo’llanilayotganda kelib chiqadigan shubxalar gumon qilinuvchining, ayblanuvchining, 
sudlanuvchining foydasiga xal qilinishi kerak. Fuqaroning aybsizilk prezumtsiyasi - shaxsning xuquq 
va erkinliklarini mustaxkam kafolatidir. O’zbekiston Respublikasi Konstituttsiyasi aybsizilk 
prezumtsiyasi o’zining ifodasini topgan bo’lib, unda jumladan, shunday deyiladi : " Jinoyat sodir 
etigan likda ayblanayotgan xar bir shaxsning ishi sudda qonuniy tartibda, oshkora ko’rib chiqilib, 
uning aybi aniqlanmaguncha u aybdor hisoblanmaydi. Sudda ayblanayotgan shaxsga o’zini ximoya 
qilish uchun barcha sharoitlar ta'minlab beriladi…" 
Bu masala O’zbekiston Respublikasi jinoyat - protsessual kodeksining 23 - moddasida o’zining 
yorqin ifodasini topgan. 
Yuridik javobgarlik va qilmishning xuquqga xilofligini istisno qiluvchi xolatlar mavjud bo’lib, 
ularga qo’yidagilar kiradi : 
Aqlinorosolik (shaxs o’zining xarakterlariga xisobot bermaydigan xollarda); 
Zaruriy mudofaa (shaxs, jamiyat, davlat manfaatlar ximoyasidan kelib chiqib, zarar yetkazuviga 
nisbatan zaruriy mudofaa doirasida qarshilik kursatish yoki zarar yetkazish); 
Oxirgi zaruriyat (shaxs, jamiyat, davlat manfaatlari xavf tugdiradigan, bu xavfni oldini oltshga 
qaratilgan choralar doirasidagi xarakatlar); 
Ijtimoiy xavflilik darajasi bo’lmagan xuquqbo’zarliklar sodir etilganda; 
Kazus va x.