Navoiy davlat pedagogika instituti tarix fakulteti «davlat va huquq nazariyasi»

Davlat organlarining turlari: 
Oliy, markaziy va maxalliy boshqaruv organlari. 
Davlat organlari turli xil asoslarga ko’ra tasniflanadi, jumladan: paydo bo’lish uslublariga 
ko’ra; xokimlik vakolatlarining xajmiga ko’ra; kompetentsiyalarining kengligiga ko’ra va x.: 
Paydo bo’lish uslublariga ko’ra
davlat organlari 
boshlang’ich va xosilaviy organlarga 
bo’linadi
, ya'ni 
birinchisi
boshqa xech qanday organlar tomonidan yaratilmaydi, ular fakat meros 
yo’li bilan (monarx) yoki urnatilgan tartib buyicha saylovchilardan xokimlik vakolatlarini 
oladilar.
Ikkinchisi
esa, boshlangich organlar tomonidan yaratiladi va tegishli vakolatlarni oladilar; 
H
okimlik vakolatlarini xajmiga ko’ra
davlat organlari 
oliy va maxaliy organlarga
tasniflanadi.Davlatning oliy organlari davlat xokimiyatini bir muncha tula ravishda ifodalab uni 

---

36 
butun xududga yoyishadi (amalga oshirishadi).Davlatning maxalliy organlari ma'muriy - xududiy 
birikmalarda o’z funutsiyalarini amalga oshirishadi, va ularning vakolatlari ham ushbu xududlarga 
nisbatan bo’ladi; 
Kompetentsiyalarning kengligiga ko’ra
, davlat organlari 
umumiy 
hamda 
maxsus 
kompetentsiyalarga
ega bo’lgan organlarga bo’linadi.
Birinchisi,
keng doiradagi masalalarni yechish 
vakolatiga ega bo’lsa, 
ikkinchisi
esa, ma'lum bir funktsiya yoki faoliyatni bajarishga iqtisoslashgan 
bo’ladi.Masalan, birinchisiga - xukumat qonunlarni bajara turib, davlat funklarining barchasini 
amalga oshirishda faol ishtirok etadi; ikkinchisiga - moliya, yo’ztitsiya vazirliklarini aytish mumkin. 
Vakillik davlat organlariga qonunchilik va maxalliy xokimiyat organlari kiradi.Ular axoli 
tomonidan saylanish orqali shakllanadilar va ularning nomidan ish ko’radi hamda ular oldida 
javobgardirlar (ma'suldir). 
Qonunchilik xokimiyatining funktsiyalarini davlatning oliy vaqillik organlari amalga oshiradilar. 
Qonunchilik organi davlat mexanizmida bosh urinni egallaydi,chunki xokimiyatning 
taksimlanish printsipiga ko’ra qonunchilik xokimiyati bir muncha muximrogi bo’lib xisoblanadi. U 
umummajburiy talablarni urnatadi, o’z navbatida bu taliblar ijro xokimiyati tomoidan xa.tga tatbiql 
etiladi,jumladan ular sud xokimiyatining faoliyati uchun ham qonunchilik bazasi (asosi) bo’lib 
xizmat qiladadi. 
Davlat xokimiyatning maxaliy organlari va o’z-o’zini boshqaruv organlari vaqillik xarakateriga 
ega bo’lib, tegishli ma'muriy-xududiy birikmalarda xarakat qiladilar. 
Davlat xokimiyatini tashkil etilishi masalasi O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 
beshinchi bo’limi XVIII bobida o’z ifodasini yorkin topgan bo’lib, uning 76-moddasida 
kursatilishicha, " O’zbekiston Respublikasining Oliy Majlisi oliy davlat vaqillik organi bo’lib, 
qonun chiqaruvchi xokimiyatni amalga oshiradi", deyilgan.Konstitutsiyaning 78 - moddasida davlat 
xokimiyati oliy organining 24 ta banddan iborat kompetentsiyalari kursatib berilgan. 
Konstitutsiyaning 100-moddasida maxaliy davlat xokimiyati organining vakolat doiralari 
ixtiyoriga kiruvchi masalalar sanab o’tilgan, jumladan ularga quyidagilar kiradi: 
- qonuniylikni, xuquq tartibotni va fuqarolarning xavfsizligini ta'minlash; 
- xududlarni ijtimoiy, iqtisodiy va madaniy rivojlantirish; 
- maxalliy byudjetni shakllantirish va uni ijro etish, maxalliy soliklar, yigimlarni belgilash, 
byudjetdan tashkari jamgarmalarni xosil qilish; 
- maxalliy kommunal xujalikka raxbarlik qilish; 
- atrof-muxitni muxofaza qilish; 
- fuqarolik xolati aktlarini kayt etishni ta'minlash; 
- normativ xujjatlarni qabul qilish hamda O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasiga va 
O’zbekiston Respublikasi qonunlariga zid kelmaydigan boshqa vakolatlarni amalga oshirish. 
Vakillik hamda ijrochilik xokimiyatni tegishli xududlar ( viloyat, tuman, shaxar) xokimlari 
boshqaradilar.Jumladan, qonunchilik xokimiyati - bu kollegial xokimiyat bo’lib, xokimiyat bir 
kishining emas, balki kupchilik (kollektiv) ning kulida mujasamlanadi.Bu xokimiyat nafakat 
qonunchilik faoliyati bilan shugullanadi, balki moliyaviy masalalar (byudjet) va ularning bajarilishi 
ustidan nazorat, soliklari urnatish va boshqalar ham kiradi.Yoki boshqa muxim funktsiyalardan biri 
bo’lgan - oliy ijrochilik va sud organlarini shakllantirish masalalari, mudofaa masalalari, tashki 
siyosiy jarayonlarda katnashish va boshqalar. 
Ijro xokimiyati xukumatga qarashli bo’lib, bevosita malakatni boshqaradi.Xukumat asosan 
xukumat boshligi - (bosh vazir, vazirlar maxkamasi raisi, birinchi vazir, kantslar) dan, uning 
urinbosarlaridan va xukumat a'zolaridan, vazirlardan tashkil topadi. 
Unitar davlatlarda bitta xukumat tashkil etiladi. Fedirativ davlatlarda umumfedirativ xukumat 
va federatsiya a'zolarining xukumati amal qiladi.Xukumat bir partiyali yoki koalitsiyali bo’lishi 
mumkin, u o’zining kup kirrali faoliyatini kupchilik organlar, ya'ni vazirliklar, boshqarma 
(muassasa), komissiyalar va xokazalar orqali amalga oshiradi. 
Ular o’z navbatida davlat mexanizmining asosini ifodalovchi va tashkil euvchi murakkab, 
tarmoklararo davlat apparatiga bo’linib ketadi.

---

37