Xokimiyatning bo’linishi printsipi

O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 11-moddasida mustahkamlangan “O’zbekiston Respublikasi davlat hokimiyatining tizimi – hokimiyatning qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud hokimiyatiga bo’linishi printsipiga asoslanadi”, deyilgan normani hayotga izchil tatbiq etish, hokimiyatlar o’rtasida o’zaro tiyib turish va manfaatlar muvozanatining samarali tizimini shakllantirish, markazda qonun chiqaruvchi hokimiyat, joylarda vakillik hokimiyati organlari vakolatlarini yanada kengaytirish, sud tizimini liberallashtirish va uning mustaqilligini ta’minlash bo’yicha g’oyat dolzarb chora-tadbirlarni amalga oshirishga qaratildi. Albatta, bunday normaning Konstitutsiyada mustahkamlangani demokratik huquqiy davlatning muhim qoidalaridan biridir. Shu asosda uning mazmuniga ko’ra, respublikamizda yagona davlat hokimiyati tizimi tashkil etilgan. Konstitutsiyada o’zining huquqiy asosini topgan hokimiyatning bo’linishi printsipining barcha qoida va talablariga ko’ra, bunday davlat hokimiyatida vakolatlar turli davlat organlariga – qonun chiqaruvchi hokimiyat Oliy Majlisga, ijro vakolati Vazirlar Mahkamasiga, sudlov vakolatlari esa sud organlariga taqsimlab berilgan. O’zbekiston Respublikasining Oliy Majlisi oliy davlat vakillik organi bo’lib, qonun chiqaruvchi hokimiyatni amalga oshiradi. Bu qoida Asosiy qonunimizning 76-moddasida mustahkamlab qo’yilgan. Ta’kidlanganidek, Oliy Majlisning asosiy vazifasi qonun chiqarishdir. Bundan tashqari, qonunlarga o’zgartish va qo’shimchalar kiritish faqat Oliy Majlis tomonidan amalga oshiriladi.

Xokimiyatning bo’linishi printsipi:

vakolatlarni biror-bir organ yoki shaxs qo’lida xaddan ortiq, asossiz to’planishiga barham beradi;

xokimiyat tuzilmalarining bir-birini vakolatini egallash ishiga asossiz aralashuviga chek qo’yadi;

turli xokimiyat organlari bir-birini nazorat qilib borishini ta’minlaydi.
Davlat hokimiyatining bo’linishi printsipi – demokratik davlatning muhim shartlaridan biridir. Davlat hokimiyatining mavjud bo’lishi davlatning asosiy belgilaridan bo’lib hisoblanadi. Davlatdagi mavjud hokimiyat (davlat hokimiyati) esa malum printsip asosida taqsimlanadi. Bu “davlat hokimiyatining bo’linish printsipi”deb ataladi. Mazkur printsipga ko’ra, davlat hokimiyati bir-biri bilan chambarchas bog’langan va ayni vaqtda ma’lum mustaqillikka ega bo’lgan uch shahobchaga bo’linadi: Qonun chiqaruvchi hokimiyat, ijro etuvchi hokimiyat va sud hokimiyati. Ana shu uch hokimiyat davlat hokimiyatini tashkil etadi. Ommaviy axborot vositalari “to’rtinchi hokimiyat” sifatida tilga olinadi. Biroq bu mezon yuridik jihatdan mustahkamlab qo’yilgan emas va mustahkamlab qo’yilishi mumkin ham emas, chunki davlat hokimiyati faqat qonun chiqaruvi, ijro etuvchi, sud hokimiyatlariga bo’linishini taqazo etadi. Ommaviy axborot vositalari yani “to’rtinchi hokimiyat” majburlov organlariga ega emas. Shu manoda, bu tushuncha ko’chma manodagi hokimiyatni ifodalaydi. Mamlakatimizda qonunchilik xokimiyati Oliy Majlis, ijro etuvchi xokimiyat, Prezident va Vazirlar mahkamasi, sud xokimiyati, Konstitutsiyaviy sud, Oliy sud, Oliy xo’jalik sudi va xududiy tuzulishlardagi sudlar orqali amalga oshiriladi

1.