Navoiy davlat pedagogika instituti "tabiiy fanlar" fakulteti

 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

II-bob. Mamlakat aholisining demografik tahlili 
2.1.O’zbekiston Respublikasi aholisining tarkibi 
Aholining tabiiy va mexanik harakatidagi o‘zgarishlar uning milliy, jinsiy va 
yosh tarkibiga ham ta’sir ko‘rsatadi. O‘zbekiston ko‘p millatli mamlakat, bu yerda 
100 dan ortiq millat va elat vakillari teng huquqli bo‘lib yashaydilar. 1989 yilgi 
aholi ro‘yxatiga muvofiq o‘zbeklar jami aholining 71,4 foizini tashkil etgan. 
Hozirgi kunga kelib tashqi migratsiya natijasida o‘zbeklarning ulushi yanada 
ko‘payib 2013 yilga kelib 82,9 foizga yetdi. 
O‘zbekistonda Qoraqalpoqlar ikkinchi tub aholi hisoblanadi. Ularning umumiy 
soni 562,8 ming kishi bo‘lib, mamlakat aholisining 2,5 foizini tashkil qiladi. 
Qoraqalpoqlarning asosiy qismi (95 foiz) Qoraqalpog‘iston Respublikasida 
yashaydi. Respublikada qadimdan tojiklar ham juda ko‘p, ular mamlakatimiz 
aholisining 4,8 foizini tashkil etadi. Tojiklar asosan Samarqand, Buxoro, 
Namangan viloyatlarida joylashgan. Tojiklar shuningdek, qisman Surxondaryo, 
Farg‘ona, Toshkent, Qashqadaryo viloyatlarida ham yashaydi. Qozoqlar-4,0 foiz 
ko‘proq Qoraqalpogistonda, Toshkent va Navoiy viloyatlarida.Sobiq Ittifoq 
davrida mamlakatimizda ruslarning soni ancha ko‘p edi. 1989 yilgi aholi 
ro‘yxatiga ko‘ra ruslar O‘zbekiston aholisining 8,2 foizini tashkil etgan bo‘lsa, 
2013 yilga kelib bu raqam 2,7 foizgacha kamaydi. Ayni paytda ham ruslarning 
Respublikamizdan tashqariga ko‘chib ketishi davom etmoqda. Bundan tashqari, 
mamlakatimizda qirg‘iz, turkman, ukrain, tatar, boshqird, arman, ozarbayjon va 
boshqa millat vakillari ham bor. Ularning ko‘pchiligi shahar joylarida istiqomat 
qiladi (2-rasm). 
Aholining jinsiy va yosh tarkibi muhim demografik ko‘rsatkich hisoblanadi. 
Bunda mehnat resursining, maktabgacha va maktab yoshidagi bolalarning, 
nafaqaxo‘rlarning hozirgi va kelajakdagi soni ayniqsa, ahamiyatlidir. Aholining 
jinsiy va yosh tarkibi istiqbolni belgilash, aholini takror barpo qilish uchun ham 
zarur ko‘rsatkich. Masalan, agar jinslar nisbatan teng yoki yaqin bo‘lsa, aholining 
tarkibida yosh avlod salmog‘i katta bo‘lsa, nikohlanish va tug‘ilish (va binobarin, 
tabiiy o‘sish) imkoniyati katta bo‘ladi.

---