Navoiy davlat pedagogika instituti tabiiy fanlar fakulteti geografiya o

Kartografik proyeksiyalarning tasnifi 
Kartografik  proyeksiyalar  bir-birlariga  bog`liq  bo`lmagan  xatoliklar  va 
kartografik  to`rlarga  qarab  farq    qiladi.  Kartografik  proyeksiyalar  xatoliklariga 
ko`ra  teng  burchakli,  teng  maydonli  va  ixtiyoriy  proyeksiyalarga  bo`linadi. 
Ixtiyoriy 
proyeksiyalarda 
teng 
oraliqlik 
proyeksiyalar 
ko`proq 
qo`llaniladi. 
 
а 
б 
 
Globus sirtidagi bitta meridianda yotgan 
doiraning 2 xil ko`rinishi (
a
) va bitta 
parallelda yotgan doiraning 2 xil ko`rinishi 
(
b
), bunda ellipslarning o`zgarishi 2 xil 
bo`lishi ko`rsatilgan. 
 
Teng  burchakli  proyeksiyalarda 
burchak xatoligi bo`lmaydi. Bunday 
proyeksiyada  tuzilgan 
geografik  kartalarning  hamma  joyidagi  barcha 
yo`nalishlarida  burchaklar  qiymati  saqlanib  qoladi.  Kartada  maydon  va  masofa 
o`zgaradi.  Ushbu  rasmda  tasvirlangan  teng  burchakli  stereografik  azimutal 
proyeksiyada  ekvatorda  tasvirlangan  xatosiz  aylana  ekvatordan  uzoqlashgan  sari 
kattalashib,  maydoni  oshib  boradi,  lekin  shakli  o`zgarmaydi.  Teng  burchakli 
proyeksiyalarda  burchak  aniqligi  talab  qilinadigan  dengiz  va  aeronavigatsiya 
kartalari tuziladi. 
Teng maydonli proyeksiyalarda kartadagi maydon bilan yer yuzasidagi maydon 
o`rtasidagi  proporsionallik  saqlanadi.  Kartaning  markazida  tasvirlangan  aylana 
ramka chekkalariga borib ellipsga aylansa ham maydoni o`zgarmaydi. 
Karta markazidagi aylana ramkaga borib 
ellipsga aylanadi, maydon o`zgarmaydi
 

---

 
 
Xatoliklarni  iloji  boricha  kamaytirish 
maqsadida  ixtiyoriy  proyeksiyalardan 
foydalaniladi. 
Teng 
burchakli 
proyeksiyada  burchak  xatosi  kamayadi, 
maydon  xatosi  ortadi  yoki  aksincha 
bo`ladi,  ya’ni  karta  teng  maydonli 
proyeksiyada  tuzilsa  maydon  xatoligi 
kamayib  burchak  xatoligi  ortadi.  Ya’ni 
teng  maydonli  proyeksiyada  tuzilsa 
maydon 
xatoligi 
kamayib 
burchak 
xatoligi  ko`payadi.  Har  ikkala  xatolik  bir 
xil miqdorda bo`lishi uchun teng oraliqli proyeksiyalardan foydalaniladi. 
Teng 
oraliqli 
proyeksiyalarda 
meridianlar 
va 
parallellar 
bo`yicha 
masshtabning  doimiyligi  saqlanadi,  shakl,  burchak  va  maydon  xatoliklari  ro`y 
beradi.  Yuqoridagi  rasmda  ekvatorda  olingan  aylanadan  uzoqlashgan  sari  shakli 
va  maydoni  o`zgarganligi  ko`rsatilgan.  Teng  oraliqli  proyeksiyalar  ixtiyoriy 
proyeksiyalar ichida eng ko`p qo`llaniladi. 
Kartalarda  xatolik  bo`lmaydigan,  nuqtalarni 
xatoligi  yo`q  nuqtalar
,  agar 
chiziq bo`lsa, 
xatoligi yo`q chiziqlar
 deb ataladi 
Kartografiyada  ellipsoid  yuzasini  tekis  yuzada  tasvirlash  uchun  geometrik 
shakllar  (tekislik,  silindr,  konus)  dan  foydalaniladi.  Foydalanilgan  geometrik 
shakllar  proyeksiya  nomi  bilan  ataladi.  Masalan:  azimutal  (tekislik)  silindrik, 
konusli, ko`p konusli, psevdotsilindrik, psevdokonusli va shartli proyeksiyalar. 
Azimutal  proyeksiya  tuzish 
uchun  geometrik  shakl-  tekislikdan  foydalaniladi. 
Yer sharini tekislikka yoyib biror nuqtasiga tekislikning urinma bo`lishi natijasida 
azimutal  proyeksiyalar  hosil  bo`ladi.  Agar  tekislik  Yer  sharining  qutblariga 
urinma  bo`lsa,  qutbiy  azimutal,  ekvator  chizig`iga  urinma  bo`lsa,  ekvatorial 
azimutal,  Yer  yuzining  boshqa  biror  nuqtasiga  urinma  bo`lsa,  gorizontal  yoki 
qiyshiq azimutal proyeksiyalar hosil bo`ladi. 
 
Ekvatordagi aylana ramkaga borgan 
sari kattalashib borishi ko`rsatilgan 

---

 
 
а 
b 
v