Navoiy davlat pedagogika instituti tabiiy fanlar fakulteti geografiya o

 
Konusli proyeksiyalarni har xil ko`rinishlari: 
a
–to`g`ri konusli; 
b
–kesik konusli. 
Agar  Yer  shari  konus  sirtiga  urinma  bo`lmasdan  uni  yon  sirtini  kesib  o`tsa, 
xatoligi  yo`q  chiziqlar  ikkita  bo`ladi.  Natijada  parallellar  bo`yicha  xatoliklar 
yoyiladi  va  aylananing  yoylaridan  iborat  bo`ladi.  Demak  xatolik  2  ta  izokollar 
(xatolik bir xil bo`lgan nuqtalarni birlashtiruvchi chiziqlar) bo`yicha tarqalib ular 
oralig`ida  xatolik  kamayadi.  Xatolik  parallellar  oralig`ida  bo`lsa  xususiy 
masshtab  deb  yuritilib,  bosh  masshtabdan  kichik,  tashqarisida  bo`lsa  bosh 
masshtabdan katta bo`ladi. 
Yuqorida  aytib  o`tilgan  proyeksiyadan  tashqari  yarim  sharlar  va  dunyo 
kartalarini  tuzishda  ko`p  konusli  (polikonicheskaya)  proyeksiyalardan  ham 
foydalaniladi.  Bunday  proyeksiyalarda  kartalar  tuzish  uchun  Yer  shari  konusga 
urinma  bo`ladi,  Konusni  uchi  Yer  sharidan  har  xil  uzoqlikda  bo`ladi,  natijada 
urinma  nuqtalari  har  xil  bo`ladi.  O`sha  urinma  nuqtalar  asosida  gorizontal 
polosalar  (tilimlar)  hosil  bo`ladi,  ularning  orasi  to`ldirib,  so`ng  meridian  va 
parallellar o`tkaziladi.  
Proyeksiyaning  o`ziga  xos  xususiyati  shundaki,  unda  meridianlar  qiyshiq 
chiziqlardan  (o`rtanchi  to`g`ri  chiziq  qilib  tasvirlangan  meridiandan  tashqari), 
parallellar  esa  eksentrik  aylananing  yoylaridan  iborat.  Bu  proyeksiyada  dunyo 
kartalari  tuziladi,  unda  ekvator  to`g`ri  chiziq  bo`lib,  o`rtanchi  meridianga  tik 
bo`ladi.  Bu  proyeksiyada  ekvator  atrofida  xatolik  kamroq,  chekka  qismlarida 
sezilarli bo`lib, ayniqsa maydon xatoligi ancha ko`zga tashlanadi. 

---

Shartli 
proyeksiyalarning
 
xususiyati 
shundan 
iboratki, 
kartaning 
kartografik  to`ri  orqali  qaysi  geometrik  shakl  yordamida  tuzilganligini  aniqlash 
qiyin. Uni aniqlash uchun tahliliy usuldan foydalaniladi. Bu proyeksiya tarkibida 
juda ko`p proyeksiyalar bo`lib, ularning kartografik to`ri  orqali qaysi proyeksiya 
ekanligini aniqlash mumkin.  
Kartalar  uchun  proyeksiya  tanlashda  kartaning  maqsadi,  mazmuni  va 
tasvirlanayotgan  hududning  shakli  (konfiguratsiyasi)  e’tiborga  olinadi.  Masalan, 
masofa  va  burchak  o`lchash  bilan  bog`liq  bo`lgan  kartalar  uchun  (topografik, 
dengiz  va  aviatsiya  kartalari)  teng  burchakli  proyeksiyalar  tanlansa,  maydon 
o`lchash  bilan  yoki  taqqoslash  uchun  tuziladigan  kartalarda  (siyosiy-ma’muriy, 
iqtisodiy  kartalarda)  teng  oraliqli  proyeksiyalar  tanlanadi.  Mayda  masshtabli 
kartalarda,  ya’ni  katta  hududlarni  o`z  ichiga  olgan  kartalarda,  xatolik  bir 
me’yorda taqsimlanadigan teng oraliqli va ixtiyoriy proyeksiyalar qo`llaniladi. 
Proyeksiyalar  tanlashda  xatoliklarning  tarqalish  qonuniyatlarini  e’tiborga 
olish  kerak.  Masalan,  burchak  va  maydon  xatoliklari  yirik  masshtabli  kartalarda 
deyarli sezilmaydi, masshtab maydalashgan sari sezilarli darajada oshib boradi.