Navoiy davlat pedagogika instituti tabiiy fanlar fakulteti geografiya o

 
elektron  hisoblash  mashinalari  ishlatilmoqda.  Shu  asosda
 
yangi  fan-radiogeodeziya  vujudga  keldi.  Kosmosdan  turib  yerning  shakli  va 
kattaligini  o‘lchashda,  materiklarni  bir-biri  bilan  geodezik  jihatdan 
bog’lashda kosmik geodeziya fani paydo bo‘ldi. 

---

Topografiya-
(grekcha  “topos-joy”  va  “grafro-tasvirlash”  demakdir)  yer 
yuzasining ma’lum bir kichik qismini plan yoki  kartada tasvirlash usullarini 
o‘rgatadi.  Hozirgi  vaqtda  topografik  plan  olishda  aerosuratlardan 
foydalanilmoqda,  oqibatda  plan  olish  ishlari  tezlashtirilmoqda,  sifati 
yaxshilanmoqda 
va 
arzonlashmoqda. 
Shu 
asosda 
vujudga 
kelgan 
aerofototopografiya  fani  joyni  samolyotdan  turib  sur’atga  olishni  va  olingan 
sur’at asosida plan va karta chizish usullarini o‘rgatadi. 
Kartografiya  fani  qadimiy  fanlardan  bo‘lib,  dastlab  bu  fanni 
milodning  II  asrida  yashagan  ulug’  olim  Klavdiy  Ptolemey  ta’riflab  bergan. 
Vaqt  o‘tishi  va  fanning  rivojlanishi  bilan  kartografiyaning  ta’rifi  ham 
takomillasha  bordi.  Kartografiya-tabiat  va  jamiyatda  vaqt  o‘tishi  bilan 
o‘zgaradigan  voqea  va  hodisalarning  tarqalishini,  ularning  birgalikda  o‘zaro 
bog’liqligini,  kartotrafik  ma’lumotlarni  obrazli-belgi  modellar  vositasida 
ko‘rgazmali ravishda tasvirlash yo‘llarini ham o‘rgatuvchi fandir. 
Karta 
termini  grekcha  “chartes”  so‘zidan  olinib,  xat  yozish  uchun 
ishlatiladigan  papirus  qog’ozining  bir  varag’i,  degan  ma’noni  anglatadi. 
Geografik  kartalar  maxsus  matematik  yo‘l  bilan  hisoblash  natijasida  yer 
ellipsoidini  tekislikda  tasvirlash  natijasida  vujudga  keladi.  Yuqorida 
aytganimizdek,  kartalarda  voqea  va  hodisalar  maxsus  obrazli  belgilar 
yordamida  tasvirlanadi.  Ularning  miqdorini,  sifatini,  joylashgan  o‘rnini  va 
boshqa  ko‘rsatkichlarini  kartaga  qarab  aniqlash  mumkin.  Bundan  tashqari, 
kartaning  maqsadi,  masshtabi  va  ishlatilishiga  qarab  tafsilotlar  saralanadi  va 
umumlashtiriladi,  ya’ni  generalizatsiya  qilingan  holda  tasvirlanadi. 
Kartografik  tasvir  geografik  kartaning  asosiy  qismi  bo‘lib,  tasvirlanayotgan 
hududning  tabiiy  va  sotsial-iqtisodiy  jihatlarini,  voqea-hodisalarning  geografik 
joylanish  xususiyatlarini,  ularning  o‘zaro  bog’liqligi  va  hatto  rivojlanishini 
tasvirlaydi. 
Karta  qayerda  nima  borligini  ko‘rsatibgina  qolmasdan,  bu  narsalarning 
miqdori  va  ulardan  qanday  foydalanish  mumkinligini  ko‘rsatib  berish 
imkoniyatiga  ega.  Karta  yordamida  voqea,  hodisalarning  rivojplanish 
qonuniyatlarini  aytib  berish  (prognoz)  va  ularga  baho  berish  mumkin.  Karta 
okean  va  dengizda,  havoda  uchishda,  turistik  sayohatlarda,  harbiy  sohada 
asosiy yo‘l ko‘rsatkich bo‘lib hisoblanadi. 
Karta  xalq  xo‘jaligini  planlashtirishda,  geologik  qidiruv  ishlarida, 
qurilish  ishlarida,  mamlakatimiz  ishlab  chiqaruvchi   kuchlarini  to’g’ri 
taqsimlashda  va  hududni  kompleks  rivojlantirishda  asosiy  manbalardan  biri 
hisoblanadi.  Nihoyat,  geografik  karta  maktabda  o‘quvchilarga  geografiya  va 
tarixni o‘rganishda asosiy mustaqil ko‘rgazmali bilim manbaidir.