Navoiy davlat pedagogika instituti tabiiy fanlar fakulteti geografiya o

Generalizatsiyani mohiyati va omillari. 
Butun  borliqni  obrazli-belgili  modeli  sifatida  geografik  xaritalarni  eng 
muhim xususiyati ularni tabiat va jamiyat hodisalarini istagan kattalikdagi hudud, 
masalan  rayon, viloyat, mamlakat, materik  yoki hatto to`liq Yer shari miqyosida 
bevosita  ko`zdan  kechirish  va  o`rganish  imkoniyatiga  egaligidadir.  Bu 
masshtabdan 
foydalanishga 
va 
xaritaga 
tushirilayotgan 
hodisalarni 
umumlashtirilgan ko`rinishda berishga asoslangan. 
“Generalizatsiya
”
  termini  fransuzcha  so`z 
“
generalisation
”
dan  kelib 
chiqqan  bo`lib-umumlashtirish,  qaysiki  o`z  navbatida  lotincha  yasama  (hosila) 
so`z 
“
generalis
”
  dan  kelib  chiqqan  bo`lib,  umumiy,  bosh  degan  ma'nolarni 

---

anglatadi.  Generalizatsiya  terminini  lingvistik  ildizlari  uni  kartografik  mohiyatini 
yaxshi ifoda etadi.  
Davlat standartida kartografik generalizatsiyaga quyidagicha ta'rif berilgan: 
xaritada  tasvirlanayotgan  ob'ektlarni  xaritani  maqsadi  va  masshtabi  hamda 
xaritaga  olinayotgan  sohani  xususiyatlariga  mos  ravishda  tanlash  (saralash)  va 
umumlashtirish kartografik generalizatsiya deyiladi.  
Generalizatsiyani  asosiy  ma'nosi-borliqni  xaritaga  olinayotgan  qismini 
o`ziga  xos  bo`lgan  asosiy  tipik  tomonlarini  va  harakterli  xususiyatlarini  saqlab 
qolib umumlashtirib tasvirlashdir. 
Xaritalarni  geosistemalarni  yoki  ularni  qismlarini  (aspektlarini)  modellari 
sifatida 
tushunish 
generalizatsiyada 
geosistemalarni 
yetakchi 
(asosiy) 
elementlarini, aloqalarini va jarayonlarini ajratishga, hamda ancha yuqori darajali 
sistemalarni  aks  ettirishga  va  abstraktlashtirish  natijasida  bu  sistemalarni  tahlil 
qilish  uchun  ortiqcha  informatsiyani  yo`qotish  va  ular  to`g`risida  yangi  bilimlar 
olish uchun vosita (chora) borligini ko`rishga imkon beradi. 
Generalizatsiyani  ta'rifini  o`zida,  uni  mohiyatini  aniqlaydigan  asosiy 
omillar  ko`rsatilgan,  chunonchi-xaritani  maqsadi,  uning  masshtabi  va  xaritaga 
olinayotgan  borliqni  (voqelikni)  o`ziga  xos  xususiyatlari.  Yuqoridagilarga  yana 
xaritani  mavzuini  va  xaritaga  olish  ob'ektlarini  o`rganilganlik  darajasini 
(manbalarni sifatini) qo`shish kerak.