Navoiy davlat pedagogika instituti tabiiy fanlar fakulteti biologiyaning kontseptual asoslari

Mikroskopiya. Hozirgi zamon mikroskoplari takomillashgan asbob bo’lib, hujayra tarkibini va organoidlarini o’rganishda katta ahamiyatga ega. Hozirda ularning o’ziga xos ko’rinishlari bor: yoruglik va elektron mikroskopdan tashqari qora fonli, fazoqontrasli, interferension mikroskop urlari borki, obekttlarni xar tomonlama chuko’r o’rganish imqoniyatini keltirib chiqaradi. Ular quyidagilardan iborat.
Qora fondagi mikroskop. Bunda odatda tirik hujayralarni o’rganish mumkin. Buning uchun maxsus kondensordan foydalaniladi. Bu kondensorda preparatga qiya holda nur tushadi. Natijada kuzatilayotran maydon qora, preparat esa yorug` bo’lib ko’rinadi. Hujayra strukturasini aniq ko’rish mumkin. Shuningdek, yadroni, yadro membranasini, mitoxondriyalarni va yog tomcxilarini kuzatish mumkin.
Fazo kontrasli mikroskopiya. Ob`ektlarning oq – qoraligini (kontrasligini) keskin oshirishga va bo`yalmagan preparatlarni o`rganishga imkon beradi. Ta`biiy holatda biologic ob`ektlar tiniq, rangsiz va nokontrast bo`ladi ya`ni tuzilmalar o`tayotgan nurni bir xil yutadi. Oddiy mikroskopda kontrastlikka preparatlarni bo`yash asosida erisxiladi. Kontraslikni oshirish bilan bo`yalmagan preparatlarning nur sindirish qobiliyati yoki zichligi asosida farqlanuvchi tuzilmalarni ko`rish mumkin. Tirik hujayralarni aks tasirini ko’rsatadi. Bu metodda preparatning tiniq ko’rinishi nurning sinish darajasiga bo’liq. Bu usulning qulay tomoni tirik hujayralarning yadrosi, organoidlar va kiritmalar ularga zarar yetkazilmaydigan holda o’rganiladi.
Interferension mikroskopiya. Bu metod fazokontrasli metodga o`xshaydi, lekin bunda bo`yalmagan tirik hujayra aniq tasvirini ko’rish va hujayra quruq og`irligini aniqlash ancha oson bo’ladi. Bu mikroskop yordamida ob`ekt qalinligin, tarkibidagi quruq moddalar konsentrasiyasini suv, lipidlar, nuklein kislotalar va oqsillar miqdorini aniqlash mumkin. Bunda bo`yalgan preparatda yadro qizil, sitoplazma zangori tusda ko`rinadi.
Ul`trabinafsha nurli mikroskopiya. Bu mikroskop linzalari kvars (oqtosh, chaqmoqtosh) dan yasalgan bo`lib, u faqat ul`trabinafsha nurlarni o`tkazadi. Bunday mikroskopda ko`rish uchun tayyorlangan preparatlar kvarsdan qilingan buyum oynalariga olinadi va kvarsdan qilingan yopqich oyna bilan yopiladi. Bu mikroskop biologic tuzilmalarning tuzilishini chuqurroq o`rganishga sharoit yaratadi.