Navoiy davlat pedagogika instituti "pedagogika" fakulteti «pedagogika va psixologiya» kafedrasi

 

Muvaffaqiyatga 

erishish 

motivatsiyasi 

haqida 

quyidagi 

fikrlarni 

bildirishimiz mumkin. 

Muvaffaqiyatga 

erishishga 

mo’ljallangan  xulq  har  bir  odamda 

muvaffaqiyatga  erishish  motivi  va  muvaffaqiyatsizlikdan  qochish  motivi 

mavjudligini  tahmin  qiladi.  Boshqacha  qilib  aytganda,  hamma  odamlar 

muvaffaqiyatga  erishishga  qiziqish  qobiliyatiga  egadirlar  va  muvaffaqiyatsizlik 

masalalarida  qayg’uradilar.  SHunday  bo’lsada,  alohida  har  bir  odam  yo 

muvaffaqiyatga  erishish,  yo  muvaffaqiyatsizlikdan  qochish  motivlarini  idora 

qilishda  ustunlik  qiluvchi  an’analariga  egadir.  Bir  so’z  bilan  aytganda, 

muvaffaqiyatga erishish motivlari sermahsul bajaralishi bilan bog’liqdir. 

U  yoki  bu  motivatsion  an’analarni  egallash  qanday  murakkablikdagi 

maqsadning  tanlanishida  kuzatiladi.  Muvaffaqiyat  motiviga  moyil  odamlar 

o’rtacha  qiyinchilikdagi  yoki  yuzaki,  sayozroq  maqsadlarni  tanlaydilar.  Ular  har 

---

43

 

 

bir  ishni  o’ylab  qiladilar,  bekorga  tavakkalchilik  qilmaydilar.  Muvaffaqiyatsizlik 

motiviga moyil kishilar esa qiyinchiliklarni tezkorlik bilan tanlashga shoshiladilar. 

Ular  o’z  oldilariga  qo’ygan  maqsadlarini  ba’zan  nohaq  yerga  uradilar,  ba’zan 

nohaq ravishda ko’kka ko’taradilar. 

Qo’yilgan  vazifalarning  bir  qismi  bajarilgan  va  ularning  yakunlari  haqida 

axborotga  ega  bo’lgach,  muvaffaqiyatga  erishishga  ehtiyoji  bo’lganlar, 

muvaffaqiyatga  past  baho  beradilar,  muvaffaqiyatsizlikka  motivlashganlar  esa 

aksincha, o’z muvaffaqiyatlarini yuqori qo’yadilar. 

Muvaffaqiyatsizlik  motivlariga  moslashgan  kishilar  juda  oddiy  yoki 

bilimlarni  yaxshi  egallagan  holatlarda  tezroq  ishlaydilar  va  ularning  natijalari 

muvaffaqiyatga erishishga ehtiyoji bor kishilarnikiga nisbatan sekinroq sustlashadi. 

Sermahsul  fikrlashni  talab  qiladigan  muammoli  xarakterdagi  masalalarda  xuddi 

shu  odamlar  vaqt  tig’izligi  uchun  ishlarini  qiyinlashtirib  yuboradilar, 

muvaffaqiyatga  erishishga  ehtiyoji  bo’lgan  kishilarda  esa  bu  narsa  yana  ham 

yaxshilanadi. 

Insonning o’z qobiliyatlarini bila olishi qanday muvaffaqiyat kutilayotganiga 

ta’sir etadi.  Agar sinfda yuqori darajadagi qobiliyatlar egalik qilsa, faqat o’rtacha 

qobiliyatli  bolalargina  ehtiyojga  erishishi  yoki  muvaffaqiyatsizlikdan  qochish 

motivlariga  qattiq  beriladilar.  Na  o’ta  yuqori  fikrlovchi,  na  past  qobiliyatli 

talabalarda  muvaffaqiyatga  erishish  ehtiyoji  bilan  bog’liq  bo’lgan  kuchli 

motivatsiyalar  bo’lmaydi.  CHunki  bunda  musobaqa  vaziyati  yo  haddan  tashqari 

yengil, yo haddan tashqari og’irdek tuyuladi. 

Agar teng darajadagi qobiliyatli bolalar bir sinfga yig’ilsa, nima hodisa ro’y 

berarkin?  Agar  o’rtacha bir xil  qobiliyatdagi bolalar bir sinfga  jamlansa,  ularning 

qiziqishlari  va  muvaffaqiyatga  bo’lgan  ehtiyojlari  ortadi.  Bunday  sinflarda  kuchli 

talabalarning  ham  sermahsul  faoliyati  ortadi.  Mana  shunday  talabalar  iqtidorlilar 

sinfiga ko’chirilganda, ularning o’qishga bo’lgan juda yuqori qiziqishlari namoyon 

bo’ladi. 

---

44

 

 

SHu  bilan  bir  qatorda,  muvaffaqiyatsizlikdan  qochish  motivlariga  ko’proq 

moyil  bo’lgan  talabalar  qobiliyat  darajalari  bir  xil  bo’lgan  sinfdagi  katta 

musobaqalar havasidan kamroq qoniqadilar. 

YUqorida  ko’rsatilgan  nazariy  va  metodologik  g’oyalar  biz  tekshirayotgan 

mavzuni yanada chuqquroq o’rganishga imkoniyat yaratdi.