Navoiy davlat konchilik instituti

20.3. Shamol energetikaning ekologik ta‟siri 
 
О‗rtacha  yillik  shamol  tezligi  5  m/s-dan  katta  bо‗lgan  mintaqalarda  shamol  energetik 
stansiyalar  (SHES)  an‘anaviy  elektr  ta‘minot  manbalarga  nisbatan  muvaffaqiyatli 
raqobatbardosh  bо‗lib  hisoblanadi.  Shunday  fikr  mavjudki,  SHES  hisobidan  elektr 
energiyani ishlab chiqarish mutlaqo ekologik toza usuli deb hisoblanadi.  
Quvvatli sanoat SHESlar uchun shamollar guliga va mintaqadagi mahaliy relefga bog‗liq 
bо‗lgan holda 5-dan to 15 MVt/km2-gacha yer maydon zarur. Quvvati 1000 MVt bо‗lgan 
SHESlar uchun 70-dan to 200 km2-gacha yer maydon kerak. Sanoat mintaqalarda bunday 
maydonlarni ajratib olish katta qiyinchiliklar bilan tavsiflanadi, lekin qisman bu yerlardan 
xо‗jalik ehtiyojlar uchun foydalanish mumkin.  
SHESlarni  akvatoriyalarda  (suvli  hududlarda)  joylashtirish  bilan  yer  maydonlardan 
foydalanish  muammo  soddalashadi.  Katta  quvvatli  SHESlarni  dengiz  kо‗rfaz  va 
kо‗llarning  sayoz  akvatoriyalarda  yaratilishi  bilan  katta  hududlarni  xо‗jalik  ehtiyojlardan 
ajratish zaruriyati yо‗qoladi.  
Shamol qurilmalar joylashgan hududlardan boshqa xо‗jalik maqsadlar uchun foydalanish 
shovqin effektiga va shamol energetik qurilmaning (SHEQ) buzilish xavf-xatar darajasiga 
bog‗liq.  Katta  SHEQlarda  parrak  uzilganda  u  400...800  m-gacha  otilib  ketishi  mumkin. 
SHEQlarning  atrof  muhitga  ta‘sir  etish  eng  muhim  omillardan  –  bu  akustik  ta‘siri. 
Shovqin  effekti  har  xil  tabiatga  ega  bо‗lib,  mexanik  (reduktor,  podshipnik  va 
generatorlardan) va aerodinamik ta‘sirlarga bо‗linadi. Aerodinamik ta‘sirlar past chastotali 
(16...20  Gs-dan  past)  va  yuqori  chastotali  (20  Gs-dan  to  bir  necha  kGs-gacha)  bо‗lish 
mumkin.  Ular  ishchi  g‗ildirakning  aylanish  hisobidan  vujudga  keladi  va  quyidagi 
xodisalar bilan aniqlanadi: rotor yoki shamol g‗ildirak orqasida havo siyraklanib, turbulent 
oqimlarning  yig‗ish  nuqtaga  havoning  intilishi,  parrakning  shakli  bо‗yicha  kо‗taruvchi 
kuchning tebranishi, turbulent chegara qatlamning parakdagi orqa qirra bilan о‗zaro ta‘siri. 
Aholi  yashaydigan  va  dam  oladigan  joylardan  SHESlarni  uzoqlashtirish  bilan  odamlar 
uchun  shovqin  effekti  muammo  hal  qilinadi.  Lekin  shovqin  faunaga,  shu  jumladan, 
SHESlar  joylashgan  akvatoriyadagi  dengiz  faunaga  ham  ta‘sir  etish  mumkin.  Chet  el 
ma‘lumotlarga  asosan,  agarda  qushlarning  migratsiya  (kо‗chish)  yо‗llari  SHEQlar 
joylashgan  mintaqalardan  о‗tadigan  bо‗lsa,  shamol  turbina  bilan  qushlarning 
shiqastlanishi  10%  bilan  baholanadi.  SHEQlarni  akvatoriya  mintaqalarda  joylashtirishi 
qushlar  va  baliqlarning  migratsiya  yо‗llarga  ta‘sir  etadi.