|
Ish yuzasidan yoziladigan hisobotda quyidagi ma’lumotlar bo’lishi kerak:
Ishdan ko’zda tutilgan maqsad.
Kopyor sxemasi (markasi va quvvati ko’rsatilishi kerak.)
Namunaning tajribadan oldingi va keyingi ko’rinishini ifodalovchi eskizlar.
Tajriba natijalari va barcha hisoblashlarning natijalari yozilgan jadval.
Tajriba yuzasidan chiqarilgan xulosa.
Takrorlash uchun savollar.
Materialning zarbiy qovushqoqligi nima?
Qanday materiallarning zarbiy qovushqoqligi yuqori bo’ladi?
Zarbiy qovushqoqlik qanday qilib aniqlanadi?
Zarbiy qovushqoqlik temperaturaga bog’liqmi?
Zarbiy qovushqoqlikning o’lchov birligi qanday?
4- T A J R I B A I SH I.
Mehanizmlarning klassifikaciyasi va ularning strukturoviy analizi.
Ishning maqsadi.
Talabalarning nazariy bilimlarini mustahkamlash, mehanizmlarning kinematik, strukturoviy tuzilishlari va mehanizmlarning shartli belgilanishlari bilan yaqindan tanishtirish. Talabalarga mehanizmlarning erkinlik darajasini aniqlash va mehanizmlarning tiplarga, sinflarga hamda Asur gruppalarga ajiratishdan iborat.
Mashg`ulot uchun jihozlar.
A) turli hil mehanizm maketlari.
B) Turli hil mehanizi kinematik shemalari.
V) mehanizmlar tasvirlari tushurilgan devoriy gazetalar.
Umumiy ma`lumotlar.
Bir yoki bir nechta jism harakatini boshqa jismlarning aniq qonuniyatlariga amal qiluvchi harakatiga aylantirib beruvchi qurilma mehanizm deb ataladi. Bir nechta mehanizmlardan tashkil topgpn qurilmaga mashina deb ataladi. Mehanizmlar esa zvenolardan tashkil topgan. Mashina tarkibida buladigan yagona detal` yoki bir nechta detal`ning uzaro quzg`almas birikmasi zveno deyiladi. Zvenolar bir – biriga uzaro kenimatik juftlar aro bog`lanadi.
Kinematik juft deganda, bir – biri bilan ilashish jarayonida ikki zvenoning harakatlanishi uchunimkon yaratib beradigan bog`lanishga aytiladi. Bog`lanish elementlari sirt, chiziq yoki nuqta bulishi mumkin.
Kinematik juftlar bog`lanish turiga qarab quyi yoki oliy kinematik juftlarga bulinadi. Bog`lanish elementi sirt yoki yuza bulsa, Bunday kinematik juft quyi kinematik juft deyiladi (1 - shakl). Agar bog`lanish kinematik juftlarda nuqta yoki chiziqlar orqali amalga oshgan bulsa bunday kinematik juftlar oliy kinematik juftlar deyib ataladi (2-shakl).
Mashina va uning mehanizmlari tarkibidagi zvenolarning kinematik juftlar orqali bog`langan gruppasi kinematik zanjir deb ataladi.
Zvenolar harakatlanish tarkibiga kura etakchi va etaklanuvchi zvenolarga bulinadi. Harakat qonunini belgilagan zveno, etakchi yoki bosh zveno deb ataladi.
1-shakl 2 - shakl
Quyi kinematik juft Oliy kinematik juft
Mehanizmdagi etakchi zvenolar aniq holati etaklanuvchi zvenolarning aniq holatini belgilaydi. Mehanizmning tuzilishini tekshirish uchun uning shemasini chizish kifoya.
Mehanizm shemasi deb, mehanizm zvenolari va kinematik juftlarini ulchamlariga rioya qilmagan holda, shartli belgilar orqali tasvirlanishiga aytiladi. Ulchamlariga rioya qilingan shema kinematik shama deb ataladi.
Mnhanizmning kinematik juftlarini va ularning zvenolarini shartli ravishda belgilash lozim.
Zvenolarni belgilash.
A) Ikkita yoki uchta kinematik juft hosil qiluvchi harakatlanuvchii zvenolar. (3 – shakl a, b, v).
a) b) v)
3 – shakl
Quyi kinematik juftlarni belgilash.
a) Ikkita harakatlanuvchi zveno aylanma kinematik juft hosil qilish (4 - shakl)
b) Quzg`almas va quzg`aluvchan zvenolarning aylanma kinematik juft hosil qilishi (5 – shakl a, b)
a) b)
4- shakl. 5- shakl.
v) Quzg`almas zvenolarning ilgarilama qaytar harakatdagi kinematik juftlik hosil qilishi (6 – shakl a, b)
a) b)
6 – shakl.
g) kuzg`aluvchan va quzg`almas zvenolarning ilgarilama va qaytar harakat qiluvchi kinematik juftlik hosil qilishi (7 – shakl a, b, v)
a) b) v)
7 – shakl.
Oliy kinematik juftlarni belgilash.
a) Tishli g`ildiraklarda tishlarning kinematik bog`lanishi
 (8 - shakl).
b) Kulachokli mehanizmlarda zvenolarning bog`lanishi
 (9 – shakl a, b).
a) b)
9 – shakl.
Har bir harakatda buladigan mehanizm va ular tarkibida bulgan zvenolarni tekshirish lozim. Bularni tekshirish dovrida asosan tekislikda joylashgan erkin zvenolarning holati uchta koordinata ulchami bilan belgilanadi. Zvenolar koordinata uqlari buo`yicha ilgarilanma – qaytar va tekislikda perpendikulyar o`q atrofida aylanma harakat qilishi lozim.
Tekislikda joylashgan zveno boshqa bir zveno bilan kinematik juft orqali bog`lanadi. Bunda zvenoning koordinata tekisligidagi ekinligi ma`lum darajada kamayadi . (10 - shakl)da tasvirlangan zvenolar o`zaro nuqta yoki chiziq orqali bog`langan, bunday kinematik juftlar zvenonig tekislik koordinata sistemasidagi bita erkinligini cheklamaydi. Bunday kinematik juftlar oliy kinematik juftlar deyiladi (10-shakl).
U
 X
10-shakl
Tekis yuzalar yoki egri sirtlar orqali bog`langan kinematik juftlarzvenoning tekis koordinata sistemasidagi ikkita erkinlikni cheklaydi. Bunday kinematik juftlar shartli ravishda quyi kinematik juftlar deyiladi (11-shakl a,b).
u a) u b)
 X  X
11-shakl
Mehanizm yoki zvenolarni erkinlik darajasini aniqlashda ularni tekislikda yoki fazoda harakatlanayotgan jism deb qaraladi. Harakatda bo`ladigan jism yoki mehanizm strukturaviy tuzilishi analiz qilinadi. Mihanizmning strukturaviy analizi deganda mehanizmning ASSUR gruppasiga ajratgan holda zvenolarning tartibini, klasslarini, uning qo`zg`aluvchanlik darajasini aniqlash lozim bo`ladi.
Zvenolarning quzg`aluvchanlik darajasini aniqlashda ChEBIShEV ning quyidagi formulasidan foydalaniladi.
W = 3n – 2p5 – 1p4
Bu erda W- tekis mehanizmning quzg`aluvchanlik darajasi
n – tekis mehanizm tarkibidagi quzg`aluvchi zvenolar
soni
p5 - 5 klass (tekislikda 2 - klass) kinematik juftlar
soni
p4 – 4 klass (tekislikda 1-klass) kinematik juftlar
soni
 Mehanizmning Assur gruppasiga ajratishda mehanizmning harakatga keltiradigan bosh zvenodan eng o`zoqda joylashgan zvenolarni ajiratgan holda amalga oshiriladi. Asur gruppasi bulishi uchun ikkita va undan ortiq zvenolardan tashkil topgan bulishi lozim.
 Krivoship karomislash mehanizmi berilgan bulib avval uni ishlashini tekshirish maksadida Asur gruppasiga ajratib, tartibi, klass va kurinishlarini hamda tuzilishi bilan kuzgaluvchanlik darajasini topamiz. Buning uchun berilgan mehanizmning ohirgi zvenosidan boshlab Assur gruppasiga ajratish lozim.
A)
Bu gruppaning kuzgaluvchanlik darajasi 0 ga teng.
B) 2
Bu gruppaning kuzgaluvchanlik darajasi 0 ga teng.
 V) 1 ω
Bu gruppaning kuzgaluvchanlik darajasi 1 ga teng.
1
endi umumiy tuzilish va kuzgaluvchanlik darajasini aniklaymiz: tuzilish formulasi quyidagicha buladi.
(0, 1)→(3, 2)→(4, 5)
Bu erda 0, 1, 2, 3, 4, 5 lar mehanizm tarkibidagi zvenolar ketma ketligi. Yuqorida keltirilgan mehanizmning quzg`aluvchanlik darajasi esa, quyidagiga teng buladi.
W = 3n – 2R5 – 1R4 = 3.5 - 2.7 = 1
Bajarilgan ishlarga asosan mehanizmni quzg`aluvchanlik darajasi
W = 1 ga tengligi aniqlandi.
Yuqorida keltirilgan mehanizmning Asur gruppasiga ajiratilgan zvenoning klasslari gruppadagi zvenolar soniga qarab belgilanadi. Shu gruppadagi zvenolarning tartibi esa zvenolarning quishisoniga qarab kursatiladi. Bundan tashqari Asur gruppasiga ajiratilgan zvenolar uchun tuzilish tushunchasi (vid mehanizmov) kiritilgan.
Mehanizmning tuzulishini aniqlash va uni belgilashda ajiratilgan gruppalardagi harakatlanayotgan zvenolarning harakatlanish turiga qarab aniqlanadi (13 shakl a, b, v) larda kursatilgan.
Mehanizm zvenolari Asur gruppasiga ajiratilgandan sung mehanizmning bosh zvenosi yoki mehanizmning harakatga keltiradigan zveno Asur gruppasi bulaolmaydi shuning uchun mehanizm tushunchasini o`zida saqlab qoladi.
Ishning bajarish tartibi
a) mehanizm va zvenolar bilan tanishish, mehanizmning zvenolarga ajiratish, agar berilgan mehanizmda oliy kinematik juft bo`lsa, uni quyi kinematik juftga ugirish.
b) berilgan mehanizmni kinematik shemasini chizish va masshtab tanlash.
v) mehanizm tarkibidagi etaklovchi va etaklanuvchi zvenolarning harakatini aniqlash, mehanizmning quzg`aluvchanlik darajasini P.L.Chebeshev formulasi orqali aniqlash.
g) mehanizmning Assur gruppasiga ajiratish, har bir Assur grupasini tartibini, sinfini, va kurinishini aniqlash.
d) mehanizmning umumiy kurinish formulasini Asur gruppasiga ajiratilgan zvenolarga asoslangan holda keltirish.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
