Navoiy davlat konchilik instituti nukus filiali

7-Amaliy mashg’ulot 
Mavzu:
 
Vodorod peroksid brikmalari bilan foydalanish xavfsizlik qoidalari
 
Vodorod  peroksid  rangsiz  suyuqlik,  hidsiz  (yoki  muayyan  zaif  bo'lishi 
mumkin),  кuchsiz  kislota.  Vodorod  peroksid  harorat  va  yorug'lik  ta'sirida  tez 
parchalanib  ketadi.  Konsentrlangan  suvli  eritmalar  portlovchi.    Laboratoriya 
sharoitida uni quyidagicha olish mumkin: 
 2BaO + O
2
 = 2BaO
2
  

---

 
BaO
2
 + H
2
SO
4
 (конц., хол.) = BaSO
4

 + H
2
O
2 
 
BaO
2
 + H
2
O + CO
2
 = BaСO
3

 + H
2
O
2
 
 Suvdan beqaror H2O2 2 2H2O kristalli hidrat shaklida chiqariladi. 
Vodorod peroksid molekulasi quyidagi tuzilishga ega: 
Vodorod peroksid molekulasining tuzilishi 
 
H
2
O
2
  molekulasining  nosimmetrikligi  tufayli  kuchli  qutb.  Suyuq  vodorod 
peroksidning  nisbatan  yuqori  viskozitesi  vodorod  aloqalarining  rivojlangan  tizimi 
bilan  bog'liq.  Kislorod  atomlari  haqiqiy  bo'lmagan  elektron  juftlarga  ega  bo'lgani 
uchun H
2
O
2
 molekulasi ham donor-qabul qiluvchi aloqalarni shakllantirishga qodir. 
Vodorod peroksid molekulasi juda qutbli bo'lib, molekulalar orasidagi vodorod 
aloqalarining  paydo  bo'lishiga  olib  keladi.  O-О  aloqasi  mustahkam  emas,  shuning 
uchun H
2
O
2
 beqaror aloqa bo'lib, osongina ajralib chiqadi. Bundan tashqari, bu o'tish 
metall  ionlarining  mavjudligiga  hissa  qo'shishi  mumkin.  Suyultirilgan  eritmalarda 
vodorod peroksid ham beqaror va o'z-o'zidan H
2
O va O
2 
ga ajraladi.  
Peroksid  guruhi  [—O—  О  -]  ko'plab  moddalarning  bir  qismidir.  Bunday 
moddalar  peroksid  yoki  peroksid  birikmalari  deb  ataladi.  Ular  orasida  metall 
peroksidlari (Na
2
O
2
, BaO
2 
va boshqalar) mavjud. Peroksid guruhini o'z ichiga olgan 
kislotalar  peroksid  kislotalar  deb  ataladi,  masalan,  peroxomonofosforik  H
3
PO
5
, 
peroxodisernaya H
2
S
2
O
8
 va peroxoazotic HNO
4
 kislotalari. 
 
Vodorod  peroksid  oksidlovchi  xususiyatlarga  ega.  Nitritlarni  nitratlarga 
oksidlaydi,  metall  iodidlardan  yod  chiqaradi,  to'yinmagan  birikmalarni  er-xotin 

---

 
bog'lanish joyida ajratadi. Vodorod peroksid kislotali muhitda kaliy permanganatning 
suvli  eritmasi  bilan  reaksiyaga  kirganda  oltin  va  kumush  tuzlarini,  shuningdek 
marganetsni tiklaydi. 
Tarixiy  jihatdan  vodorod  peroksidni  sintez  qilishning  birinchi  sanoat  usuli 
sulfat  kislota  elektrolizi  yoki  sulfat  kislotada  ammoniy  sulfat  eritmasi  bo'lib,  uning 
davomida  peroksid  kislota  hosil  bo'ladi,  keyinchalik  peroksid  va  sulfat  kislotaga 
gidrolizlanadi: 
Kuchli oksidlovchi xususiyatlari tufayli vodorod peroksid kundalik hayotda va 
sanoatda,  masalan,  to'qimachilik  va  qog'oz  ishlab  chiqarishda  sayqallash  vositasi 
sifatida  keng  qo'llaniladi.  U  raketa  yoqilg'isi  sifatida,  oksidlovchi  sifatida  yoki  bitta 
komponent  sifatida  (katalizatorda  parchalanish  bilan),  shu  jumladan  Turbo  nasos 
agregatlarini  ishlatish  uchun  ishlatiladi,  dezinfeksiyalovchi  va  beyazlatma  ishlab 
chiqarish,  g'ovak  materiallar  ishlab  chiqarishda  bir  ko'pik  agenti  sifatida,  analitik 
kimyo  ishlatiladi.  Sanoatda  vodorod  peroksid  ham  katalizator,  olefinlar  epoksi 
paytida epoksi agent sifatida hidrojen agent sifatida ishlatiladi. 
Suyultirilgan vodorod peroksid eritmalari kichik sirt yaralari uchun ishlatilgan 
bo'lsa-da,  tadqiqotlar  shuni  ko'rsatdiki,  antiseptik  ta'sir  va  tozalashni  ta'minlaydigan 
usul  ham  shifo  vaqtini  uzaytiradi.  Yaxshi  tozalash  xususiyatlariga  ega  bo'lgan 
vodorod  peroksid  jarohatni  davolashni  tezlashtirmaydi.  Antiseptik  ta'sir  ta'minlash 
juda yuqori kontsentratsiyasi, shuningdek, tufayli yara hujayralari qo'shni zarar uchun 
shifo  vaqtini  uzaytirish  mumkin.  Bundan  tashqari, vodorod  peroksid  shifo  to'sqinlik 
va tufayli yangi tashkil teri hujayralari qirg'in izlari shakllanishiga hissa mumkin. 
Shu  bilan  birga,  murakkab  profilning  chuqur  yaralarini,  yiringli  oqishlarni, 
flegmonni  va  sanitariya  qiyin  bo'lgan  boshqa  yiringli  yaralarni  tozalash  vositasi 
sifatida vodorod peroksid afzal dori bo'lib qoladi, chunki u nafaqat antiseptik ta'sirga 
ega, balki katalaz fermenti bilan o'zaro aloqada ko'p miqdorda ko'pik hosil qiladi. Bu 
esa,  o'z  navbatida,  nekrotizatsiyalangan  joylarni,  qon  quyqalarini,  yiringni 
to'qimalarni  yumshatish  va  ajratish  imkonini  beradi,  bu  esa  keyinchalik  antiseptik 
eritmaning  yara  bo'shlig'iga  kiritilishi  bilan  osongina  yuviladi.  Vodorod  peroksid 
bilan oldindan davolashsiz antiseptik eritma bu patologik shakllanishlarni olib tashlay 
olmaydi, bu esa jarohatni davolash vaqtini sezilarli darajada oshiradi  
va bemorning ahvolini yomonlashtiradi. 

---

 
 
Vodorod periks kimyoviy reaksiya natijasida modda hajmining bir necha marta 
ko'payishini ko'rsatadigan mashhur tajribada qo'llaniladi. 
Vodorod  peroksid  toksik  emasligiga  qaramasdan,  uning  konsentrlangan 
eritmalari  teriga,  shilliq  pardalarga  va  nafas  olish  yo'llariga  kirganda  kuyishga  olib 
keladi.  Katta  konsentrasiyalarda  etarli  darajada  toza  vodorod  peroksid  portlovchi 
bo'lishi  mumkin.  Konsentrlangan  eritmalarni  iste'mol  qilish  xavfli.  Alkaliler 
harakatlariga  o'xshash  halokatli  o'zgarishlarni  keltirib  chiqaradi.  30%  vodorod 
peroksid eritmasi (perhidrol) ning o'lim dozasi-50-100 ml 
Konsentrlangan  (>30  %)  vodorod  peroksid  suyuq  sovun  bilan  aralashtiriladi, 
undan keyin katalizator qo'shiladi — odatda kaliy iodid[1]. Katalizator peroksidning 
suv  va  kislorodga  tez  tarqalishiga  olib  keladi;  ikkinchisi,  pufakchalarga  to'planib, 
aralashmaning  hajmini  sezilarli  darajada  oshiradi,  sovun  eritmasida  pufakchalar  va 
ko'pikni hosil qiladi. Bu ekzotermik reaktsiya, shuning uchun natijada paydo bo'lgan 
ko'pik yuqori haroratga ega va keyinchalik nurli kamonni tekshirish tomoshabinlarga 
gaz kislorodining chiqarilishiga ishonch hosil qilishga yordam beradi.