Navoiy davlat konchilik instituti nukus filiali

natriy peroksidi
 (Na
2
O
2
) deyiladi. U ikki atom natriy va ikki atom kisloroddan iborat 
bo‘lib,  natriyning  yonishidan  hosil  bo‘ladi.  Xuddi  vodorod  periksi  va  ozon  singari, 
natriy  peroksid  ham  oqartiruv  maqsadlarida  qo‘llanishi  mumkin.  Lekin,  uning 
bundan-da muhimroq o‘zga vazifasi ham mavjud. U uglerod dioksiddagi uglerod va 
bitta  kislorod  atomi  bilan  birikadi.  Bunda  bitta  kislorod  atomi  erkin  holda  ajralib 
chiqadi.  Agar  nafas  chiqarishda,  chiqarilayotgan  havoni  natriy  peroksiddan 
o‘tkazilsa, uning tarkibidagi karbonat angidrid gazi, ya'ni, uglerod dioksidi kislorod 
bilan  almashadi.  Natijada,  o‘pkadan  chiqqan  havo  yana  nafas olishga  yaroqli holga 
keladi.  Natriy  peroksidning  ushbu  xossasi,  havodan  erkin  kislorod  olishga  bo‘lgan 
imkoniyat  juda  past  bo‘lgan  yopiq  joylarda  ishlovchi  odamlar  uchun  kislorod 
ta'minotida  juda  muhim  ahamiyat  kasb  etadi.  Xususan,  orbital  stansiyalarda  va 
suvosti  kemalarida  aynan  bir  hajm  havoni  nafas  olishda  takroran  ishlatish  uchun 
natriy peroksiddan foydalanish katta ahamiyatga ega bo‘ladi. 

---

 
Natriy  ta'sirida  suv  molekulasidan  vodorod  ajralib  chiqishida,  natriyning  o‘zi  bitta 
kislorod  atomi,  hamda,  yana  bir  vodorod  atomi  bilan  birikib  oladi.  Natijada, 
natriy 
gidroksidi
 (NaOH) hosil bo‘ladi. Uni boshqacha qilib 
o‘yuvchi natriy
 ham deyiladi. 
Natriy  gidroksidi,  asoslar  turkumiga  kiradi.  Bilasizki,  kislotalarning  molekulasi 
vodorod  atomlarini  juda  bo‘sh  holda  tutib,  arang  ushlab  turadi,  asoslar  molekulasi 
esa,  aksincha,  vodorod  atomlarini  juda  mustahkam  tutadi.  Shu  sababli  ham, 
asoslarning  xossalari  odatda  kislotalarning  xossalariga  teskari  jihatlardan  iborat 
bo‘ladi.  Agar  kislotaga  asos  qo‘shilsa,  ular  bir-birini  o‘zaro  neytrallaydi.  Hosil 
bo‘lgan  aralashma  esa,  kislota,  yoki  asosning  har  ikkalasini  alohida  olingan 
holatidagidan ham kimyoviy jihatdan kuchsiz bo‘lib chiqadi. 
Natriy  gidroksidi  barcha  asos  birikmalar  ichida  eng  arzoni  va  oson  topiladigani 
bo‘lib, shunga ko‘ra sanoatda juda keng qo‘llaniladi. Uni olish uchun natriy xloridan 
elektr  toki  o‘tkazish  kerak  bo‘ladi.  Bu  jarayonda,  xlor  atomlari  ajralib  chiqib  bir 
elektrodga  yig‘iladi.  Natriy  atomlari  esa  ajralib  ketmaydi,  balki,  suv  molekulalari 
bilan  reaksiyaga  kirishib,  undagi  vodorodni  ajratib  chiqara  boshlaydi  va  natriy 
gidroksidi hosil qiladi. 
Natriy  gidroksidi  moy  va  yog‘larning  molekulalarini  glitserin  va  yog‘  kislotalarga 
parchalaydi.  Natriyning  tomlari  yog‘  kislotalar  bilan  birikib, 
sovun
ga  aylanadi. 
Tinchlik zamonida ushbu texnologik jarayon orqali olinadigan eng foydali mahsulot 
aynan  sovun  bo‘lsa,  harbiy  harakatlar  olib  borilayotgan  paytda  esa  asosiy  o‘ringa 
glitserin chiqadi. Chunki undan portlovchi moddalar tayyorlashda xom-ashyo sifatida 
foydalaniladi. Masalan II-jahon urushi yillarida Buyuk Britaniyada aholiga ovqatdagi 
yog‘-moy  qoldiqlarini  tashlab  yubormasdan,  balki  ularni  to‘plab  maxsus  qabul 
punktlariga topshirish kerakligi haqida ko‘rsatma bo‘lgan. 
Natriy  gidroksidining  yog‘lar  molekulasini  parchalash  xususiyatining  boshqa 
maqsadlarda  qo‘llash  yo‘nalishlari  ham  bor.  Masalan,  yog‘  qoldiqlar  bilan  tiqilib 
qolgan  quvurlarga  natriy  gidroksidi  quyilsa,  u  hech  bo‘lmaganda  tiqilib  to‘g‘anoq 
bo‘lib  turgan  yog‘  qatlami  (moslashib  ketgan  joylarni)  yumshatadi  va  tozalash 
ishlarini osonlashtiradi. Bu maqsadda ishlatiladigan natriy gidroksidni ba'zan eskicha 
nomlash  bilan