Navoiy davlat konchilik instituti konchilik fakulteti «konchilik ishi» kafedrasi

 

 

Nazorat savollari: 

1.  Konchilik sanoatining xalk xo’jaligidagi ahamiyati va soxaning xududimizdagi ahvoli. 

2.  Foydali qazilmalarni qazib olish tarixi va qadimiy makonlar. 

3.  Minerallar, madan, tog’ jinsi, konlarining zaxira ahamiyati. 

4.  Ruda zaxiralarining qiymatiga ko’ra turlari va madanning og’irlik miqdorlari. 

5.  Ruda tanalarining ichki tuzilishi.  

6.  Qanday holatda joylashgan konlar  ochiq usulda qazib olinadi? 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

46 

 

MAVZU 11 

FOYDALI QAZILMA KONLARINI OCHIQ USULDA 

QAZISH TUSHUNCHASI 

 

Reja 

1.   Foydali qazilmalarni ochiq usulda qazib olish. Ochiq kon ishlari. 

2.   Ochiq kon ishlarida ochish va qazib olish ishlari. 

3.   Ochiq usulda kon tayyorlov ishlari. 

 

Foydali  qazilma  boyliklariga  xo’jalik,  qurilish,  sanoat  va  ilmiy  maqsadlar  uchun  qazib 

olinadigan  va  xom  ashyo  holida  yoki  qayta  ishlangandan  so’ng  ishlatiladigan  barcha  turdagi  tog’ 

jinslari kiradi. Foydali qazilmalarni ochiq usul bilan qazib olishda qoplovchi va o’z ichiga oluvchi 

tog’  jinslari  ham  qazib  olinadi.  Foydali  qazilmalar  va  qoplovchi  hamda  o’z  ichiga  oluvchi  tog’ 

jinslari birgalikda kon massasi tushunchasi bilan birlashtiriladi. Tog’ jinslarini foydali qazilmalarga 

va  qoplovchi  jinslarga  ajratish  bu  nisbiy  tushunchadir.  Qazib  oluvchi  va  qayta  ishlovchi 

texnikalarning  rivojlanishi  bilan  ko’pgina  qoplovchi  tog’  jinslaridan  foydali  qazilmalar  kabi 

foydalana boshlandi va bularning soni yildan-yilga oshib bormoqda. 

Foydali qazilmalar qurilish va sanoatning asosi hisoblanib, mamlakat iqtisodiyotida katta o’rin 

egallaydi.  Uning  qazib  olish  va  qayta  ishlash  miqiyosi  esa  davlatning  xom  ashyo  ishlab  chiqarish 

saviyasini, boyligi va iqtisodiy rivojlanishini belgilaydi. Har xil tog’ jinslarini qazib olishda va turli-

tuman  qazilmalar,  chuqurliklarni  kovlash  maqsadida  yer  ustida  turib  olib  boriladigan  ishlar 

yig’indisiga  ochiq  kon  ishlari  deb  aytiladi.  Katta  miqyosdagi  ochiq  kon  ishlari  foydali  qazilma 

boyliklarini qazib olish bilan uzviy aloqadadir. Bunda yer ostida yotgan foydali qazilma boyliklarini 

qazib  olish  bilan  aloqador  barcha  ishlar  va  jarayonlar,  ochiq  kon  inshootlari  orqali  amalga 

oshiriladi. 

Yer osti  usulida  qazib  olishda  esa  foydali  qazilma  boyliklarini  maxsus  jixozlangan  yer  osti 

inshootlari yordamida qazib olinadi. Konlarni ochiq usul bilan qazib olishda konchilik ishlari ikki 

qismga bo’linadi: 

  ochish ishlari (qoplovchi jinslarni qazish, tashish va joylashtirish ishlari); 

  qazib olish ishlari (foydali qazilma boyliklarini qazish, tashish, bir joyga to’plash yoki tushirish 

ishlari ). 

Ishlab  chiqarish  asoslari  va  maqsadlari  uchun  ochuvchi  va  tayyorlovchi  laximlarni 

birlashtiradigan aloxida kon tayyorlov ishlari o’tkaziladi (asosiy xandak va  yarim xandak, qirqma 

xandak va yarim qirqma xandak va boshqa laximlar). Kon tayyorlov ishlarini o’tkazishdan maqsad 

shundan iboratki, bu qazish joylariga (zaboylarga) va kon ishlarining boshlanish frontiga transportni 

kelishini ta'minlash uchun yo’l ochib beradi. 

Ochiq usulda qazish quyidagilarni ham o’z ichiga oladi: 



  kon va uning aloxida uchastkalarini tayyorlash ishlari (asosan ustki qismini tayyorlash); 



 

qazib  olinayotgan  tog’  jinslari  massivi  mustahkamligini  ta'minlashdagi  kon-zaxira  muhofazasi 

va inshootlarini hisobga olish ishlari (suv muvozanatini ta'minlash, kon jinslarining o’z-o’zidan 

yonib ketishini va yuzaning deformatsiyasi oldini olishdagi qayta tiklash ishlari va x.k. ishlar). 

---

47 

 

