Navoiy Davlat Konchilik institute ―Konchilik‖ fakulteti

MA'RUZA № 23 

 

YER OSTI SUVLARINING KELIB CHIQISHI VA TASNIFI. 

 

Hozirgacha  yer  osti  suvlarining  umum  qabul  qilgan  tasnifi  yuq.  Bu  esa  ularning  har  xil  xossalariga, 

joylanish  sharoitlariga  bog‘lik  va  xakozo.  Yer  osti  suvlari  bir  necha  belgilariga  qarab  guruxlarga  bo‘lish 

mumkin.  Masalan  xaroratiga  ko‘ra:  sovuq  (-10,-20  S),  iliq  (20...40o  S)  va  issiq  (40o  S  dan  yuqori)  suvlar; 

tuzligiga qarab: chuchuk (tuzsiz), sho‘r suvlar va xokazo.  

Yer  osti  suvlari  suvli  gorizontning  joylashishiga,  bosimning  bor-yo‘qligiga,  yotish  xolatiga,  gidravlik 

belgisiga  va  ximiyaviy  tarkibiga  qarab  ustki,  grunt  va  qatlamlararo  suvlarga  bo‘linadi.  Bulardan  tashqari 

yoriq,  qarst,  doimiy  muzloq  va  shifobaxsh  xususiyatiga  ega  bo‘lgan  mineral  suvlar  xam  bo‘ladi.  bu  suvlar 

ko‘p xollarda sanoat korxonalarida ishlatiladi. Ular bosimli yoki bosimsiz bo‘lib, ba'zi uziga xos xususiyatlari 

bilan boshqa xildagi suvlardan ajralib turadi. 

Ustki suvlar. Atmosferadan tushayotgan  qor va yomg‘ir suvlarning aeratsiya zonasida linza ko‘rinishida 

yoki  o‘zidan suv o‘tkazmaydigan  yupqa  qatlamlar ustida to‘planishidan ustki suvlar paydo bo‘ladi.  Ular yer 

yuziga  yaqin  joylashgan  bo‘lib,  ularning  tarqalish  soxasi  suv  bilan  ta'minlanish  soxasiga  mos  keladi.  Bu 

suvlarning  qalinligi  suv  o‘tkazmaydigan  qatlam  o‘lchamiga  bog‘liq.  Ularning  o‘lchami  qancha  katta  bo‘lsa, 

suv  qalinligi  xam  shuncha  katta  bo‘ladi.  Ustki  suvlar  satxi  suvning  linza  atrofidan  oqishi  bilan  belgilanadi. 

Agar  yuqoridan  singayotgan  suv  xarakati  uzoq  davom  etib  suv  satxini  ko‘tarsa,  u  xolda  ustki  suvlar  pastda 

joylashgan grunt suvlarini tuyintiradi. (1-rasm) 

---

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1-rasm. Ustki suvlar. 

 

Bu  suvlarning  o‘ziga  xos  xarakterli  xususiyati  shundaki,  uning  miqdori  yil  fasllari  davomida  keskin 

o‘zgarib turadi. Baxor oylarida yomg‘irning ko‘p yog‘ishi, qorlarning tez erishi natijasida suvli gorizontning 

qalinligi  oshsa,  yoz  oylarida  quyoshning  qizdirishi,  o‘simliklarning  o‘zidan  suvni  bug‘lantirishi  ta'siri 

natijasida uning miqdori kamayib ketadi. Shuning uchun ular mavsumiy suv xisoblanadi. Ximiyaviy tarkibiga 

ko‘ra  ular  chuchuk  yoki  sho‘rroq,  organik  birikmalar  bilan  ifloslangan  bo‘ladi.  Bu  suvlar  zaxirasining 

qamligi,  organik  birikmalarga  boyligi,  tarqalish  maydonining  chegaralanganligi  sababli  ulardan  shaxar  va 

qishloqlarni suv bilan ta'minlash maqsadida foydalanib bo‘lmaydi.