Navoiy Davlat Konchilik institute ―Konchilik‖ fakulteti

 

MA'RUZA № 26 

 

YER OSTI SUVLARINING BALANSI VA ZAXIRASI 

7689067896798 

Ma'lum  bir  muddatda  suvli  qatlamga  oqib  keladigan  va  chiqib  ketadigan  suv  miqdori  yer  osti  suvlari 

balansi deb ataladi.  

Yer  osti  suv  balansi  uning  rejimi  bilan  uzviy  bog‘liqdir.  Bu  rejim  ma'lum  bir  muddatda  suv  sarfi  va 

sifatining o‘zgarishini bildirsa, balans - shu o‘zgarishlar natijasidir. Balans sug‘oriladigan katta maydonlar va 

suv chiqarish inshootlari uchun xisoblanadi. Yer  osti suvlarining  oqib  kelishi  va chiqishini  o‘lchaydigan  joy 

balans  uchastkasi  deyiladi.  Balansni  xisoblash  natijasida  ob'yektni  suv  bilan  ta'minlash  va  yil  davomida  yer 

osti suvlari zaxirasi va rejimining o‘zgarishini oldindan aytib berish mumkin.  

Tabiiy rejimda qatlamlarga oqib keluvchi grunt suvlari balansi atmosfera yog‘inlarining singishidan (A), 

suv bug‘larining kondensatsiyalanishidan (K) va yer osti suvlari oqimi (P) dan tashkil topadi (1-rasm). 

Yer  osti suvlari oqimi  o‘z navbatida  yonbosh  oqim (P1), yuzaki suv xavzalaridan  keladigan  infiltratsion 

okim (P2 ) va pastki gorizontdan keladigan okimlar (P3 ) dan xosil buladi. Suvli katlamdan chikib ketadigan 

suv balansi buglanish (I)  va yer  osti suv  okimi (S1 )  dan iborat. Buglanish usimliklar bargi  va  yer yuzasida 

buladigan buglanishdan, yer osti okimi yonbosh okim (S1 ) va pastki suvli gorizontlarga siljiydigan okim (S2 

) lar xisobiga sodir buladi. 

 

 

 

1-rasm. Grunt suvlarining balans sxemasi. 

(V.P. Ananyev, L.V. Peredelskiy buyicha) 

 

Berilgan bir uchastkada, t muddatda grunt suvlari balansining tenglanishi kuyidagicha aniklanadi: 

 

(( ( ( ( ( ( P1Q P2Q P3 - I - S1 - S2  

bu yerda (( - vakt davomida grunt suvi zaxirasini uzgarishi. 

Agar  shu  uchastkada  grunt  suvlari  rejimi  kuzatib  aniklangan  bulsa,  u  xolda  balans  kuyidagi  tenglama 

orkali ifodalanadi: 

 

((( q A Q K Q P - I - S 

 

bu yerda ((  -  t vakt davomida suv satxining urtacha uzgarishi; ( - jinslarning suv chikarish koeffitsiyenti. 

(((  kiymat  fasl,  yil  va  kup  yillar  davomida  uzgarib  turadi.  Yer  osti  suvlari  satxi  kutarilganda  u  musbat, 

pasayganda esa manfiy kiymatga ega buladi. 

Agar grunt suvlari rejimi sun'iy ravishda buzilgan bulsa, balans tenglamasida suv bilan ta'minlash uchun 

sarf bulayotgan suv sarfi (V), zovurlarga okib  kelayotgan suv sarfi (D), sugorish  kanallaridan shimilayotgan 

suv mikdori (F1 ) xisobga olish lozim. Okib keladigan yer osti suvi mikdori chikib ketadiganidan kup bulsa, 

maydonni  suv  bosadi.  Shuning  uchun  katta  maydonlardagi  balansni  urganib,  yer  osti  suvlarining  rejimini 

tartibga solish mumkin.