Navoiy Davlat Konchilik institute ―Konchilik‖ fakulteti

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

MA'RUZA № 4 

MINERALLARNING

 

TASNIFI.

 

ASOSIY

 

JINS

 

HOSIL

 

QILUVCHI

 

VA

 

RUDA 

MINERALLARINING

 

XARAKTERISTIKASI 

 

 

 

REJA 

1. Asosiy jins hosil qiluvchi minerallar. 

2. Ruda hosil qiluvchi minerallar. 

3. Minerallarning tasnifi. 

4. Minerallarning tarkibi haqida. 

 

Tayanch  iboralar:  Mineral,  kristall,  rentgenometrik,  struktura,  tuzilma,  turkum,  kon,  element,  sof, 

tug‘ma, gemopolyar, golloid, jins, ruda, varaqsimon kristal, gidrotermik, oltingugurt, piramida, romb, sfalirit, 

tetraedrik,  shafaqsimon,  qo‘ng‘ir,  yaltiroq,  kvarts,  sinish,  mukammal,  nomukammal,  prizmatik,  shaffof, 

pegmatik. 

      

Minerallarning  asosiy  zamonaviy  tasnifi  ular  ximiyaviy  tarkibi  kristall  strukturasining  bir  –  biriga 

bog‘liqligiga  qarab  bo‘linadi.  Ularning  tashqi  ko‘rinishi  xozirgi  vaqtda  rentgenometrik  usul  bilan 

o‘rganilayotgan ichki strukturasini bir qisminigina namoyon eta olish mumkin. 

Minerallarning  ichki  tuzilmasini  deganimizda  ularni  tashkil  qiluvchi  ximiyaviy  elementlar  atomlarining 

uzaro bir–biriga bog‘liqligi tushuniladi. Bunaqangi boshliqliklarning bir necha tiplari mavjud: 

1. 

 Kon  turkumi  bog‘lanishning,  ya'ni  kation  va  anionlar  bir  –  biriga  shartli  ravishda  elektrostatik 

kuchlar ta'sirida tartibli turadi. Bu bog‘lanish miqdor-ining juda ko‘pchiligiga ta'luqli.  

2. 

 

Metal  bog‘lanishning  bog‘lanish  turkumi,  bunda  katnonlar  umumiy  elektron  bulutlari  bilan 

o‘zaro o‘ralgan bo‘ladi. Bu turkumga sof tug‘ma metallar va bir qancha sulfidlar kiradi. 

3. 

 Gemopolyar  bog‘lanish  turkumi,  bunda  atomlar  tashki  elektronlarning  umumiy  qobig‘i  bilan 

bog‘langan. Bundan bog‘lanish olmos va ko‘pchilik sulfidlarga ta'luqlidir. 

 

Biz  umumiy  geologiya  tug‘risida  A.Gbetextin  taklif  qilgan  tasnif  buyicha  to‘liq  bo‘lmasada  bir  necha 

bo‘limlari  va  mineralsinflari  bilan  tanishib  chiqamiz.  Minerallar  sof  tug‘ma  elementlar,  sulfidlar,  galloidlar, 

birikmalar, oksid va gidroksidlar, kislorodli tuzlar, karbonatlar, sulfatlar vrlfarmat va molibdatlar, fosfatlar va 

silikatlar sinfiga bo‘linadi. 

Tog‘  jinslarini  asosiy  qismini  tashkil  etuvchi  minerallar  jins  hosil  qiluvchi  metallar  deyiladi.  Ruda 

tarkibining asosini tashkil qiluvchi metallar ruda hosil qiluvchi metallar deyiladi.  

Oltin Ai - Asosan nomunofiq donador, varaqsiimon, juda kamchilik xollarda kubik kristal shaklidagi sof 

tug‘ma xolatda uchraydi. Qattiqligi 2,5–3; zichligi 15,6– 19,0 gG`sm3 (toza oltinniki – 19,3 gG`sm3), rangi 

---

oltinsimon  sariq;  chegarasi  metalldek,  sariq;  metalldek  yaltiroq.  Faqaigina  «Shox  arog‘ida»  KSN  eriydi. 

Gidrotermik  va  sog‘ilma  konlari  asosan  ko‘plab  uchraydi.    Qimmatbaxo  metallarga  oltindan  tashqari  sof 

tug‘ma xolatda uchraydigan platina va kumushlar ham kiradi. 

Oltingugurt S. – Ko‘pchilik xollarda piramida va rombik kristall yaxlit, yersimon va kukunsimon massa 

uchraydi. Qattiqligi 1-2; zichligi 2gG`sm3, turli xil sariq rangda himoyalanadi. Chegarasi deyarli yo‘q, sinish 

yuzasida yog‘dek. Yengil eriydi va o‘zidan oltingugurt SO2 ajratib yonadi. Sof tug‘ma oltigugurtning asosiy 

massasi organik tarkibi ta'sirida gips va turli oltingugurt birikmalarining qayta shakllanishidan hosil bo‘ladi.