Navoiy Davlat Konchilik institute ―Konchilik‖ fakulteti

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

MA'RUZA № 3 

 

MINERALLAR. ULARNING XOSSALARI VA XOSIL BO’LISHI. 

                                         

  

 

 

REJA 

1. Tabiatda ychraydigan minerallar turlari. 

2. Minerallarning xossalari haqida. 

3. Minerallarning xosil bo‘lishi. 

4. Maos shkalasi, minerallar qattaqligini aniqlash. 

 

Tayanch iboralar:  mineral, jins, element, izomorf, struktura, tekstira, oksid, gidrooksid, silikat 

sulfat, fosfat, kristal, pezometrik, oktaedr, pirit, tabletkasimon, plastinkasimon, qatlamsimon, ulanish 

tekisligi, sinish, silliq, chig‘onoqsimon, ilmoqsimon, etalon, MOOS, Talx, olmos, shaffof, yaltiroq, 

metalsimon,  mumdek,  yog‘dek,  jixozsiz,  ipaksimon, xramofor, termodinamik, endogen, atmosfera, 

gidrosfera, ekzogen, metamarfogen.  

 

Minerallar  –  ximiyaviy  tarkibi  va  fizikaviy  xossalri  bilan  farqlanuvchi  tog‘  jinslari  va  rudalarning 

tarkibiy  qismini  tashkil  qiluvchi  bir  yoki  bir  necha  ximiyaviy  elementdan  tashkil  topgan  tabiiy  ximiyaviy 

birikma.  Xozirgi  vaqtda  bir  qancha  minerallar  sun'iy  usulda  olingan,  lekin  sun'iy  usulda  olingan  mineral 

maxsulotlarni tanlab bo‘lmaydi, chunki ular uchramaydi va tabiiy xolda uchrashi mumkin xam emas. 

Ko‘pchilik minerallar qatti 

q  kristall  shaklida  uchraydi.  Ayrim  xollarda  kalloid  qorishma,  izomorf 

aralashma  shuningdek  suyuq  va  gazsimon  shaklda  uchraydi.  Yuqorida  aytib  o‘tganimizdek  minerallar  bir–

biridan  ximiyaviy  tarkibi  kristall  strukturasi  shuningdek  fizikaviy  tarkibi  bilan  farq  qiladi.  Xozirgi  vakqda 

tabiatda 2,5  ming  mineral  ko‘rinishi  mavjud  va  taxminan  shunchasi  o‘rganilgan.  Tabiatdagi  minerallar  25% 

silikatlar,  12%  oksid  va  gidroksidlar,  13%  sulfidlar,  8%  fosfatlar,  arsenatlar  (vanadat)  va  32%  ini  boshqa 

ximiyaviy birikmalar tashkil etadi. Yer po‘stining 92% silikat oksid va gidroksid  minerallardan tuzilgan. 

---

Minerallarning  barcha  xossalarini  o‘rganuvchi  geologiyaning  aloxida  bo‘lishlari  mineralogiya,  ularning 

kristall xossalrini o‘rganuvchi bo‘limiga esa kristallografiya deyiladi.  

Endi minerallarning xossalari bilan tanishib chiqamiz.