Навоий кон-металлургия комбинати

Сульфидли рух бойитмасини "КС" печида куйдириш амалиёти. Рух заводларда, таркиби хар хил булган, бир неча концентратлар ишлатилади. Шихта тайёрлаш даврида концентратлар шундай нис­батликда олинадики, улар рух, йўлдош фойдали элемент ва зарар компонентлар бўйича аниқ таркибга эга бўлиши зарур.
Қайта ишлашга келган рух концентратини тахминий таркиби,%: 45 = 60 Zn; 29 - 35 S; 6 - 12 Fe; 1,5 - 5,0 Аl₂O₃; 0,2 - 4,4 Pв; 0,1 - 3,0 Сu; 0,4 - 3,0 SiO₂; 0,5 - 1,5 СаO; 0,2 - 1,0 MgO; 0,25 - 0,8 Сқ; 0,01 - 0,4 Аs; 0,01 -0,3 Sв, 20 - 160 г/m Аg ва 0,5 - 10 г/т Аu.
Шихтани печга қуруқ, ёки пульпа шаклда юкланади. Ташқаридан келтирилган ва таркиби яқин бўлган концентратлар қуруқ шаклда қўлланилади. Агарда рух заводи бойитиш фабрикаси ёнида бўлса, ёки концентраларни таркиби катта фарқ қилса, пульпа шаклда юклаш мақсадга мувофиқроқ бўлади. Бунга асосий сабаб пульпадаги моддалар яхши ва тўла аралаштирилиши мумкин. Фақат шуни эсда тутиш керак­ки, пульпа юкланганда технологик газлар ортиқча намланади, метал­лик дастгохлар коррозияга учрайди ва газ чиқариш системасини иш­лаши қийинлашади.
Қуруқ шихта олиш учун концентралар бир хил модда олиш дара­жасига аралаштирилади ва қуритиш барабанида, қолдиқ намлик 6 - 8 % гача қуритилади.
Ўзбекистон рангли металлургиясида цилиндрик шаклдаги "КС" печлари кенг тарқалган. Уларнинг подини майдони 34 м, форкамера­лар майдони 1,5 м , баландлиги - 10 м, куйдирилган моддани ажра­либ чиқиш баландлиги 1,0 - 1,2 м. Соплардаги тешиклар кесими май­дони, поднинг майдонига нисбатдан 0,8 - 1,0 % ташкил қилади.
Кукунсимон сульфидли рух концентратини газ фазасини 10 - 12 м/с тезлик остида куйдириш олиб борилади. Газнинг тезлигини оши­риш ортиқча чанг ажралиб чиқишига олиб келади. Агарда газнинг тезлиги камроқ бўлса, шихта моддаларни қайнаш муҳитдан ажралиб чиқиб, соплоларга чўкиб қолади.
"КС" печини нормаль ишлаши учун унинг хажмида иссиқлик балансини ушлаб туриш керак. Иссиқликни тақсимланиши, %: технологик газлар билан 60 %; чанг ва девор орқали сарфланиши 20 %. Иссиқ­ликни қолганини маҳсус мослама ёрдамида печдан чиқарилиши керак. Акс ҳолда иссиқлик тўпланиб моддани ўта қизишига олиб келиши мумкин. Ортиқча иссиқлик махсус трубкали кессон орқали печдан ташка­рига чиқарилади.
Технологик газлар котел - утилизатор орқали ўтказилади. Бу дастгохда иссиқликни 55 % гази пар олишга ишлатилади. Колган ис­сиқлик исроф бўлади. Котел - утилизатор юқори параметрли пар иш­лаб чиқаради (400 - 565⁰С, 4,5 - 6,0 мПа ва 1,1 - 1,4 т/т кон­центратга).
Печга берадиган хавони хажми назария ҳисоботлардан келиб чиқкади ва 1500 - 1600 м/т концентратга ташкил килади. Ҳавонинг ор­тиқча берилиши 20 - 30 % ( = 1,2 / 1,3).
Куйдириш печини нормаль ишлаши учун қуйидаги талаблар бажа­ралиши керак:
1) шихтани минералогик ва ўлчамлари доимийлиги ва қатламга бир хил тезликда юкланиши;
2) ҳавони подина майдони бўйича бир хил тақсимланиши;
3) келаётган ҳавони доимий босими;
4) печнинг ишчи хажмида ва бошқа дастгохларда ўзгармас босим бўлиши.
Бу талаблар асосан қайнар қатламни пайдо бўлиши ва мустаҳкам ишлаб туришига қаралган. Саноат ишлаб чиқариш шароитида қайнаш қатлам ҳавонинг 15 - 16 кПа босимида пайдо бўлади. Булардан 4 - 5 кПа ли печнинг подинаси гидравлик каршилигини бартараф қилишга сарфланади. Демак "КС" печининг гидравлик қаршилиги тахминан 10 кПа ташкил қилади. Бундай босим подинада нормаль қайнар қатлам ҳосил қилади, бу тахминан 1 т/м ташкил қилади.
Куйдириш шароитларини технологик кўрсаткичларга таъсири
Куйдириш жараёнини муҳим технологик кўрсаткичлари қуйидаги­лардир:
1) ишлаб чиқариш унумдорлиги;
2) куйдирилаётган шихтанинг жараён махсулотларида тақсимоти (огарок, чанг, газ);
3) технологик газдаги SO₂ ни миқдори;
4) огарокни сифати (кукунлиги, сульфиид ва сульфат шаклдаги олтингугуртни миқдори, кремний диоксиди ва темирни мавжудлиги);
Замонавий печларда хавони бериш тезлиги 10 - 13 м/с, нисбатлик сарфи 350 - 450 м³/(м²*соат) қўлланилади. Ҳаводаги кислородни миқдори 28 - 32 % гача кўтарилган. Бундай шароитларда ишлаб чиқа­риш унумдорлиги 8 - 10 т/(м² * суткада) ни ташкил қилади. Кислородни миқдорлилигини бундан зиёд кўтариш номаъкулдир, чунки кис­лород олиш сарф харажатлар унумдорлик ошиши билан қопламайди. Ун­дан ташқари, ортиқча ажралиб чиққан иссиқликни печдан чиқариш ҳам катта муаммога айланиб қолади.
Моддаларни куйдириш 950 - 970 ⁰С оралиғида амалга оширилади. Жараёнда қаттиқ моддаларни ажралиб чиқиши, %: огарок 65; циклон чанги 30; электрофильтр чанги 3,3; газоход чанги 1,7.
Технологик газларда SO₂ ни миқдорлигини кўпайиши, уни сульфат кислотаси олишда қулайлик яратади. Оддий ҳавода куйдиришда печдан чиқаётган газда SO миқдори 8,5 - 10 % ташкил этади. Кислородга бойитилган ҳаво қўлланса - SO ни миқдори 12 - 15 % гача кўтарила­ди. Аммо, газоход системалари яхши герметик қопланмаганлиги са­бабли, иккиламчи ҳаво тортилади ва натижада SO₂ ни миқдори бир оз камаяди.
Огарокни сифати унга қўйилган талаб билан баҳоланади. Ога­рокда сульфидли олтингугуртни миқдори 0,1 - 0,3 % дан ошмаслиги учун, концентратнинг куйдиришда десульфурация даражаси 99,0 - 99,7 % бўлиши керак. Бундай юқори десульфурация даражаси жараён­нинг якуний даврда тезликни ўта пасайиши билан боғлиқдир. Сульфид кўртагини ядро қисми огарок ва газ билан кучли тўсқинлик яратади. Шунинг учун куртакни тез ёниши бундай олтингугуртни кам миқдорини етказиб бера олмайди.
Керакли натижа моддани печда узоқ давр бўлиши билан амалга оширилади. Амалиётда бир модда ўртача печь ичида 12 - 14 соат бўлади.
Сульфатли олтингугуртни меъёрли миқдорлиги (2-4 %) 950 - 970⁰С иккиламчи сульфатлар паст даражада пайдо бўлиши билан таъминланади. Огарок куйдириш пайтида катталашмасилиги учун, жараён­ни 970⁰С дан паст хароратда олиб бориш керак.
Одатда огарок сульфат кислотасида эрийдиган рух бирикмалари 88 - 92 % оралигида бўлади. Агарда концентратда кремний диоксиди юқори миқдорликда бўлса, Zn SiO₂ бирикма пайдо бўлмаслиги мақсадида, куйдиришни пастроқ хароратда (900 - 920⁰С) олиб бориш керак.
Одтга, огарок метални микдори, концентратга нисбатдан, бир оз кўпрок. Масалан, агар концентратда рух миқдори 50,9 % бўлса, огарокда бу кўрсаткич 60,3 % ташкил қилади.
Ажралиб чиққан чанглар огарок билан бирга танлаб эритишга юборилади.