Навоий кон-металлургия комбинати

11-МАВЗУ. РУХ МЕТАЛЛУРГИЯСИНИ ХОМ АШЁЛАРИ. РУДАЛАР ВА УЛАРНИНГ КИМЁВИЙ ТАРКИБЛАРИ. РУҲНИНГ ФИЗИК-КИМЁВИЙ ХОССАЛАРИ. ХАЛҚ ХЎЖАЛИГИДА ИШЛАТИЛИШИ

Рух – Д.И. Менделеев даврий жадвалининг иккинчи гуруҳ элементи ҳисобланиб, хаво ранг оқ рангли металл. Атом рақами – 30, атом массаси – 65,38, валентлиги – 2. Қаттиқ рухнинг зичлиги 7,14 г/см², суюқ рухнинг зичлиги 6,7 г/см². Эриш ҳарорати - 419,4⁰С, қайнаш ҳарорати - 906⁰С га тенг.

Дунёда ми­қёсида ишлаб чиқилган рухнинг қўлланилиши қуйидагичадир, %: оқ туника олиш - 36; латунь ва бронза олиш - 26; қуймакорлик - 26; рух прокати - 3; кимё моллари (рух белиласи ишлаб чиқариш билан бирга) - 6,5. Шуниндек рух дори дормонлар ишлаб чиқаришда қўлланилади. Рух чанги сифатида қўрғошин, нодир ва бошқа металларни ишлаб чиқаришда реагент сифатида қўлланилади. Рух оксиди резина ишлаб чиқаришда ва унга ишлов беришда қўлланилади. и
Ишлаб чиқариш хажми бўйича рух, алюминий ва мисдан кейин учинчи ўринда туради. Бир йилда дунёда 10-12 млн. т. рух ишлаб чиқарилади. Заводларнинг ишлаб чиқиш имконияти 75-85 % ларга фойдаланилади. Ўзбекистонда Ўрта Осиёда ягона замонавий рух заво­ди ишлаб турибди. Бу завод Олмалиқ тоғ - металлургия комбинати таркибига киради. Заводнинг ишлаб чиқиш имконияти бир йилда 100 минг т. дан зиёдроқдир.
Рух металининг асосий заҳиралари Россия, Австралия, Қозоғистон, Канада ва Хитойда жойлашган. Асосий рух ишлаб чиқарувчи давлатларга қуйидагилар киради: Хитой, Канада, Австралия, АҚШ, Япония, Россия, Олмония, Франция, Болгария, Польша, Козокистон ва бошқалардир. Рухни асосий истимолчи (ўзлаштирувчи) давлатлар АҚШ, Тайвань, Олмония, Япония. Ўзбекистон ўзини маҳсулотини хори­жий давлатларга экспорт қилади. 1 тонна рухнинг дунё бозоридаги нархи 1950-2000 АҚШ доллари. Металл асосан минерал захираларидан олинади. Иккиламчи хом ашёдан фойдаланиш энди кенг йўлга қўйилаяпти.

2-жадвал. МДХ давлатларида руҳ заҳиралари

Давлатлар	Конларни сони	Заҳиралар, млн. т