Навоий давлат кончилик институти ва тошкент давлат техника университети илмий даражалар берувчи

Key words: energy efficiency, diesel power plant, heat recovery, internal combustion engine, flue gases, energy losses, compressor, drilling, well.
Burgʼilash texnikasi va texnologiyalarini takomillashtirish, burgʼilash uskunalarining energiya samaradorligini oshirish va skvajinalarni burgʼilash xarajatlarini kamaytirish foydali qazilma konlarini qidirish va qazib olishning dolzarb vazifasidir.

Skvajinalarni burgʼilashning samaradorligini oshirish yangi innovatsion va yuqori samarali texnik yechimlarni joriy etishni talab qiladi.

Burgʼilashning energiya sarfi dizel elektr stantsiyalari qurilmalaridan foydalanish tufayli ortadi, chunki uning yuritmasi ishlashi katta energiya yoʼqotishlariga asosiy sabab boʼladi. Yoqilgʼining, taxminan, 30 % foydali quvvatga aylansa, uning 70 % issiqlik shaklida yoʼqoladi, shu sababli, yoʼqotishlarning aksariyati dizelь elektr stantsiyalarining ichki yonuv dvigatellariga toʼgʼri keladi [1].

Dizel elektr stantsiyalarining ishini tahlil qilish shuni koʼrsatadiki, energiya yoʼqotishlarining katta qismi ichki yonuv dvigateliga tushadi, chunki yongan yoqilgʼining hammasi ham foydali quvvatga aylantirilmaydi. Ichki yonuv dvigatelida yongan yoqilgʼidan ajralgan issiqlikning katta qismi dvigatelning sovutish tizimi va tutun gazlari bilan olib ketiladi [2].

Ichki yonuv dvigatelida yoqilgʼi yonganda issiqlikning faqat bir qismi foydali ishga aylanadi. Ushbu qism dvigatelning samarali foydali ish koeffitsienti bilan belgilanadi, uning qiymati bir qator omillarga bogʼliq va real sharoitda 30-35% dan oshmaydi. Boshqa barcha issiqlik atmosferaga tutun gazlari va dvigatelning sovutish tizimi orqali chiqarilib yuboriladi. Hozirgi vaqtda bu issiqlik foydali ishlatilmaydi va atrof-muhitni zararlagan holda yoʼqotiladi.

1- Rasmda dizel elektr stantsiyasi dvigatelidagi issiqlik yoʼqotishlari diagrammasi keltirilgan [2].

1- Rasm. Dizel elektr stantsiyasi ichki yonuv dvigatelining issiqlik koʼrinishidagi energiya yoʼqotilishlari.

Hozirgi kunda tutun gazlaridan foydalanilmaydigan dvigatelni kamdan-kam uchratish mumkin. Chunki bu iqtisodiy samarasiz mashina hisoblanadi, sababi u bir qator tizimlar yordamida toʼliq qayta ishlatilishi mumkin boʼlgan energiyani katta miqdorda atmosferaga chiqarib yuboradi.

Dizel elektr stantsiyasining ichki yonuv dvigatelidan ajraluvchi issiqlikni sanoat va maishiy obʼektlarni isitishga, issiq suv bilan taʼminlashga, ishlab chiqarishning texnologik ehtiyojlariga foydali ishlatish mumkin.

Dizel elektr stantsiyasining ichki yonuv dvigatelidan ajraluvchi issiqlikni 2-rasmda keltirilgan konstruktiv yechim orqali foydali utilizatsiya qilish mumkin. Bunda dizelь elektr stantsiyasining ichki yonuv dvigatelidan ajraluvchi issiqlikni bir qismi havoning sovuq haroratlarida burgʼilash suyukligi saqlanadigan zumpfni isitishga, yana bir qismi esa burgʼilash maydonchasini yoki maishiy obʼektlarni isitishga yoʼnaltiriladi [3].