Навоий давлат кончилик институти Олмалиқ кон-металлургия факультети «Кончилик иши» кафедраси

II. АСОСИЙ ИШЛАБ ЧИҚАРИШ ЖАРАЁНЛАРИ 
ПАРАМЕТРЛАРИНИ ҲИСОБЛАШ 
2.1.КОН ЖИНСЛАРИ ВА ФОЙДАЛИ ҚАЗИЛМАНИ БУРҒУЛАШ-
ПОРТЛАТИШ УСУЛИДА ҚАЗИШГА ТАЙЁРЛАШ ИШЛАРИ
2.1.1. Қалмоқир карерида кон массасини массивдан бурғулаш-
портлатиш ишлари ѐрдамида ажратиб олиш техникаси ва технологияси. 
 
Майдаланган кон жинсларининг майдаланиш сифати бўлакдорлик ва 
бўлаклар ўртасидаги боғлиқлик билан тавсифланади. 
Майдаланган кон жинсларининг бўлакдорлиги юқори даражадаги 
аниқликда бўлаклар ўртача ўлчами (d
ср
) билан баҳоланиши мумкин. 
Майдаланган кон жинслари бўлакдорлик бўйича беш категорияга 
бўлинади. 
1.Жуда майдаланган кон жинслари - d
ср
<10 см (энг йирик бўлакларнинг 
ўлчами 40÷60 см); 
2.Майда майдаланган кон жинслари - d
ср
=15÷25 см (энг йирик 
бўлакларнинг ўлчами 60÷100 см); 
3.Ўртача майдаланган жинслар - d
ср
=25÷35 см (энг йирик бўлакларнинг 
ўлчами 100÷140 см); 
4.Йирик майдаланган кон жинслари - d
ср
=40÷60 см (энг йирик 
бўлакларнинг ўлчами 150÷200 см); 
5.Жуда йирик майдаланган кон жинслари - d
ср
=70÷90 см (энг йирик 
бўлакларнинг ўлчами 250÷300 см). 
Портлатилган жинслар уюмидаги ўлчамлари қазиш технологияси бўйича 
белгиланган ўлчамлардан катта бўлган кон жинслари бўлаклари 
ногабаритлар деб аталади ва уларни қайта (иккиламчи) майдаланади. 
Кон жинсларининг бузилишга бўлган қаршилигини баҳолаш учун акад. 
Ржевский В.В. кон жинслари бузилиш қийинлиги кўрсатгичини тавсия этган 
ва бу кўрсатгич қуйидаги ифода орқали аниқланади: 

---

17 
П
бқ
=5·10
-8
(G
сиқ
+G
сур
+G
чўз
)K
тр
+5·10
-5
·γ (2.1.1) 
Бунда: K
тр
кон жинсларининг дарздорлик даражасини ҳисобга олувчи 
коэффициент; 
γ – кон жинсларининг табиий ҳолатдаги зичлиги, г/см
3
; 
G
сиқ 
,G
сур 
,G
чўз
- мос ҳолда кон жинсларининг сиқилишга, сурилишга ва 
чўзилишга кўрсатадиган нисбий қаршилиги, Па. 
Кон жинслари бузилиш қийинлиги кўрсатгичи бўйича беш синфга 
бўлиниб, ҳар бир ўз навбатида беш категориядан ташкил топади. 
I – синф. яримқоясимон, пишиқ ва бўлаклари ўзаро боғлиқ бўлган 1÷5 
категорияларни ташкил этувчи юмшоқ кон жинслари (П
бқ
=1÷5); 
II – синф. 6÷10 категорияларни ташкил қилувчи осон бузиладиган 
қоясимон кон жинслари (П
бқ
=5,1÷10); 
III – синф. ўртача қийинликда бузиладиган қоясимон кон жинслари 
бўлиб, 11÷15 категорияларни ташкил қилади (П
бқ
=10,1÷15); 
IV – синф. 16÷20 категорияларга мансуб бўлган қийин бузиладиган 
қоясимон кон жинслари (П
бқ
=15,1÷20); 
V – синф. 21÷25 категорияларни ташкил қилувчи жуда қийин 
бузиладиган қоясимон кон жинслари (П
бқ
=20,1÷25). 
Бузилиш қийинлиги кўрсатгичи П
бқ
>25 бўлган кон жинслари кончилик 
амалиѐтида жуда кам учрайди. 
Кон жинсларини қазишга тайѐрлаш кейинги жараѐнларни (кон 
массасини қазиб олиб транспорт воситаларига юклаш, қабул пунктларига 
ташиш, ағдарма ҳосил қилиш, қайта ишлаш ва бошқалар) бажариш учун 
қулай шароит ва технологик имкониятлар яратиш мақсадида амалга 
оширилади. 
Кон жинсларини қазишга тайѐрлаш турли усулларда бажарилиши 
мумкин. 
Ўзбекистон полиметалл конларини очиқ усулда қазиб олишда 
бурғулаб-портлатиш усули қаттиқ қоясимон кон жинсларини қазишга 

---

18 
тайѐрлашда кенг қўлланилади. Бу усулда қазишга тайѐрланган кон жинси 
бўлакларининг чизиқ бўйича максимал ўлчами қазиб-юклаш ва ташиш 
воситаларининг параметрларига мос келиши зарур. Портлатилган кон жинси 
бўлакларининг максимал ўлчами қуйидаги қийматларда бўлиши талаб 
этилади: 
-
бир чўмичли экскаваторлар учун: l
max
≤(0,7÷0,8)·
3