Навоий давлат кончилик институти корхона жиҳозлари

ҲАЖМИЙ РЕАКТОРЛАР

Ҳажмий реакцион ускуналарда асосий фаза суюқлик бўлган жараёнлар амалга оширилади. Бундай реакторларда ишчи муҳит бир фазали суюқлик ёки «суюқлик -суюқлик», газ «газ-суюқлик» ва суюқлик-қаттиқ жисм системалари бўлиши мумкин. Одатда ҳажмий реакторлар аралаштириш ва иссиқлик алмаштириш қурилмалари билан таъминланган бўлади. Гомоген (бир фазали) жараёнларда аралаштириш, реакциянинг бутун ҳажмда бир меъёрда бориши учун қўлланилади. Бунга ускунанинг бутун ҳажмида температура ва концентрацияни тенглаштириш туфайли эришилади. Бундан ташқари аралаштириш иссиқлик алмашиниш сирти яқинида суюқлик тезлигининг ортишига ва бу эса ўз навбатида иссиқлик ўтказишнинг жадаллашишига олиб келади.

Генероген системаларда реакциянинг яхши бориши учун фазаларнинг контактлашиш юзаси иложи борича катта бўлиши керак. Одатда бунга аралаштирувчи қорғичларни қўллаш билан эришилади.
Ҳажмий ускуналарнинг ишлаш шароити ва конструкцияси турлича. Уларнинг ҳажми 0,04 – 200 м³ ва ичидаги босими 10 МПагача бўлиши мумкин. Ҳажмий ускуналар углеводородли ёки кислотага чидамли пулатлардан, баъзида титан ва мисдан, жуда кам ҳолларда чуян, алюминий ва никелдан ясалади. Айниқса, эмалланган ва футеровка қилинган ускуналар кенг қўлланилади.
Қорғичли ускуналар учун иссиқлик алмаштириш элементлари сифатида «кўйлак» ва ўрама трубалардан фойдаланилади. Кўйлакнинг тузилиши оддий. Кўйлакли ускуналарни тозалаш осон. Лекин уларнинг иссиқлик алмашиниш юзаси кичик.
Кенг тарқалган конструкцияли қирғичли ускуна 1.8-расмда кўрсатилган. Бу ускуна корпус, кўйлак, қорғич, маҳкамлагич, вал ва юритма каби асосий элементлардан тузилган. Ускунага техник хизмат кўрсатиш учун, унинг қопқоғида люк ва штуцер жойлаштирилган.
Саноатда 1.8-расмдаги ускунага ўхшаш, лекин айрим элементлари қисман ўзгартирилган реакторлар ҳам учрайди. Босимсиз ишлайдиган катта ҳажмли ускуналарнинг таги ва қопқоғи текис ва мустаҳкамловчи қирра (ребро) билан маҳкамланган бўлади. Уларнинг юритмаси балкалардан қилинган рамкалар устига ўрнатилади. Диаметри катта ускуналарнинг қорғичлари қисмларга ажратилади ва бу қисмларни люкдан чиқариб олиш мумкин. Ускуна кичик ёки унинг ичидаги қурилмалари қисмларга ажратилмайдиган ва кимёвий йўл билан тозаланиши керак бўлса ечиладиган қопқоқлардан фойдаланилади.

1.8- расм. Қорғичли ҳажмий реактор.

1-қорғич; 2-кўйлак; 3-корпус;
4-труба; 5-вал; 6-йуритма;
7- маҳкамлагич.

Юқори босимда (3,0 МПадан ката) ишлайдиган қорғичли ускуналар автоклавлар дейилади. Уларнинг қопқоқлари одатда корпус билан пайвандлаб маҳкамланади. Ички қурилмаларни монтаж қилиш ва таъмирлаш люклар орқали амалга оширилади.

Қорғичли ҳажмий ускуналир даврий жараёнларига мўлжалланган. Лекин ҳозирги кунда улар узлуксиз жараёнлар учун қўлланилганда. Узлуксиз жараённни ташкиллаштиришнинг энг осон йўли бир начта ҳомий ускунани кетма-кет (каскад) ўрнатишдан иборат. Бир нечта секцияли ва ҳар бир секцияда алоҳида қорғичи бўлган ускуна анча такомиллашган ҳисобланади.


Таянч иборалар:
Контактли, юқори температурали, катализатор, қўзғалмас, азотли ўғитлар, синтез калонналари, гранула, тўрсимон, совуқ сув, иссиқлик алмаштиргич, панжара, бошли, метан, конвертори, футеровка, термометр, углерод оксиди конвентори, пуркагич, платина тўр, комбинацияли контакт ускуна, картон фильтрлар, қозон –утлизаторлар, икки босқичли оксидлаш, юқори босим, марказий труба, катализатор қутиси, электр иситгич, мавҳум қайновчи катализатор, активлик, регенерация, юқоритемпературали реакторлар, трубали печлар, ёқилғи, конвекцион, радиант, пиролиз, қаттиқ иссиқлик ташувчи, очиқ олов, метан термооксидланиш пиролизи, аралаштириш камералари, ёндиргич, ёпиш ва чиниқтириш камералари.