Навоий 2019 й. 1- маъруза кириш." Энергетика қурилмалари " фанининг асосий вазифалари ва предмети. Режа



Download 1,11 Mb.
bet3/52
Sana24.02.2022
Hajmi1,11 Mb.
#237947
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   52
Bog'liq
2 qism Ma'ruza Energetika qurilmalari Eshev Hamdam Hazratovich

Адабиётлар
[1, 2, 3, 4]


Назорат учун саволлар:



  1. кайси курсаткичлар буйича техник захиралар аникланади?

  2. Гидроэнергия захираларни дунё микиёсида курсатиб беринг?

  3. кайси формула буйича тугон станция учун энергия потенциали аникланади?

  4. Сув хужалиги ва ГЭСларнинг алокаси кандай?

  5. Гидроэнергетик ресурслари таблица буйича аниклаб беринг.

  6. Сувгидроэнергиясининг курсаткичларини айтиб беринг

  7. Сув ресурсларининг комплекс фойдаланиш усулларини тушунтириб беринг.

  8. Гидроэнергетик ресурсларининг таксимотини дунё буйича тушунтириб беринг.

  9. Гидроэнергетик курилмаларнинг вазифаси нимадан иборат?

  10. Гидроэнергетик курилмаларнинг асосий синфлашини айтиб беринг.

2–МАЪРУЗА
Гидроэнергетиканинг гидравлик асослари



Режа:

  1. Гидравлика

  2. Гидростатика.



Гидравлика
Гидравлика — икки асосий кисмдан: суюкликларнинг мувозанат конунларини урганадиган гидростатика билан суюкликларнинг харакат конунларини урганадиган гидродинамикадан таркиб топган.
Бу фан жуда кадим замонларда пайдо булган. Гидравлика сохасига тегишли ходисалар кишиларни жуда кадим замонларданок кизиктирган. Сугориш, сув таъминоти ва сув энергиясидан энг содда двигателлар учун фойдаланиш билан боглик булган амалий масалалар кадим замонларда хал этилган.
Гидравлика — икки асосий кисмдан: суюкликларнинг мувозанат конунларини урганадиган гидростатика билан суюкликларнинг харакат конунларини урганадиган гидродинамикадан таркиб топган.
Бу фан жуда кадим замонларда пайдо булган. Гидравлика сохасига тегишли ходисалар кишиларни жуда кадим замонларданок кизиктирган. Сугориш, сув таъминоти ва сув энергиясидан энг содда двигателлар учун фойдаланиш билан боглик булган амалий масалалар кадим замонларда хал этилган.
Гидротехникавий иншоотлар кадим замонларда факат курувчиларнинг мохирлиги ва соф амалий тажрибаси туфайлигина кенг куламда таркалди. Гидравликанинг уша вактларда муайян физикавий конунларга асосланган фан булганлиги хакида хеч кандай маълумот йук.
Ходисаларнинг айрим элементлари орасидаги микдорий богланишни белгилаб берадиган, хаммага маълум булган Архимед конуни гидравликанинг биринчи конуни хисобланади. Бу конунни милоддан 250 йил аввал кадимги замоннинг буюк математиги ва механиги Архимед кашф этган эди.
Гидравликанинг ривожланишига ХВИ ва ХВИИ аср олимлари катта хисса кушдилар. Голланд олими Симон Стевин (1548— 1620 йиллар) идишга солинган суюкликнинг шу идиш деворларига ва тубига, босимини хисоблаш коидасини аниклади. Г. Галилейяинг шогирди булмиш итальян физиги ва математиги Эванжелисга Торричелли (1608—1647 йиллар) суюкликнинг идишдан окиб чикиш конунини кашф этди ва суюкликнинг идишдаги кичкина тешикдан огирлик кучи таъсирида окиб чикиш тезлигини тахминий аниклаш формуласини топди. Француз математиги ва физиги Блез Паскаль (1623—1662 йиллар) хозиргача Паскаль конуни деб келинадиган ва гидротехникада кенг куламда фойдаланиладиган конунни кашф этди.
Йирик олим, Россия фанлар Академиясининг хакикий аъзоси Даниил Бернулли (1700—1782 йиллар) гидравлика фанининг асосчиси хисобланади. У яратган тенглама кейинчалик узи 1738 йилда чикарган машхур «Гидродинамика» китобида ёзилган эди.
Уша даврнинг узида нагарий гидродинамика хам ривожлана бошлади, унга Эйлернинг идеал суюклик харакатининг дифференциал тенгламаси асос килиб олинди.
Хозирги замон аэромеханикасининг асосчиси, улуг рус олими Н. Е. Жуковский водопровод трубаларидаги гидравлик зарба назариясини яратди.
Окувчанлик хусусиятига эга булган, уз шакли йук, кайси идишга солинса шу идиш шаклига кирадиган физикавий жисм суюклик, дейилади.
Суюкликлар томчи ва газсимон суюкликларга булинади. Газсимон суюклик ва у буйсунадиган конунлар дарсликнинг иккинчи кисмида куриб утилади. Томчи суюклик ва у буйсунадиган конунлар ушбу булимда курилади. Бундан кейин томчи суюкликни кискача килиб тугридан-тугри суюклик деяверамиз.
Суюкликнинг гидравликада фойдаланиладиган асосий характеристикалари солиштирма хажми, зичлиги, солиштирма огирлиги, сикилувчанлиги ва ковушкоклигидир.
Модданинг масса бирлиги эгалланган хажм солиштирма хажм дейилади. Бир жинсли модда учун

бу ерда в— солиштирма хажм, м3гкг; В— бир жинсли модданинг т массаси эгаллаган хажм, м3; м—унинг массаси, кг.
Солиштирма хажмга тескари катталик зичлик р кггм3 дир. Хажм бирлиги В даги модда массаси т модданинг зичлиги дейилади. Бир жинсли модда учун
2.1.



Бир жинсли модда учун
Умумий холда
Бу ерда г— эркин тушиш тезланиши.
Шуни назарда тутиш керакки, турли географик кенгликларнинг киймати турлича булади. Шунинг учун бир хил суюкликнинг солиштирма огирлиги каерда улчанишига караб турлича булиши мумкин.
Суюкликнинг сикилиши деганда ташки босим купайганда хажмининг камайиши ва зичлигининг узгариши тушунилади. Сикилувчанлик м2гн да улчанадиган хажмий сикилиш коэффициенти билан характерланади:
бу ерда —босимнинг Дп катталикка купайишига мос келадиган хажм камайиши; В— жисмнииг дастлабки хажми.
Сикувчи кучларга суюклик жуда катта каршилик курсатади. Шунинг учун нихоятда кичик булади ва у купинча эътиборга олинмайди, шунга кура суюклик сикилмайдиган деб хисобланади.
Гидростатика – гидравликанинг суюкликлар мувозанат конунларини урганадиган булимидир. Бу конунларини урганиш суюкликлар оркали кучларни узатиш билан боглик масалаларни хал килишда мухим ахамиятга эга, бундан ташкари, гидростатика суюкликлари тулик ёки кисмдан ботирилган каттик жисмларнинг мувозанат конунларини хам урганади.
Одатда, суюкликлар мувозанат холатида булганда, унинг айрим булакларига булган таъсири хамда суюклик сакланаётган идиш деворларига ва суюкликка ботирилган жисмга таъсири босим оркали ифодаланади.


Гидростатика

Суюкликларга таъсир килувчи асосий кучлардан бири гидростатик босимидир 2.1 расмда гидростатик босимнинг тушунтириш схема курсатилган.




2.1.Расм. Гидростатик босимни тушунтиришга оид чизма.


Схемада С юзага таъсир килувчи Ф куч гидростатик босим кучи ёки кискача гидростатик у куч деб аталади. Ф кучнинг С юзага нисбати уртага гидростатик босим деб аталади:


(2.2)
Агар С юзани кичрайтириб бориб нольга интилтирсак (С0) Рурт бирор чегара кийматига интилади:
(2.3)
Бу киймат А нуктага таъсир килаётган босимдан иборат булади ва у гидростатик босим деб аталади. Гидростатик босим Па билан улчанади (1Пак1 Нгм2). Тинч турган суюкликдаги босим (яъни гидростатик босим) иккита асосий хосса эга:

  1. Гидростатик босим узи таъсир килаётган юзага нормал буйича йуланади.

  2. Гидростатик босим таъсир килаётган нуктада хамма йуналишлар буйича бир хил кийматига эга.



2.2.Расм. Гидростатиканинг асосий тенгламасига оид чизма.

Тинч турган идишдаги суюкликка огирлик кучи таъсир этади. Укрилаётган идиш ичида бирор. Пастдан З масофада, эркин сиртдан эса ҳ масофада жойлаштирилган кучларнинг мувозанат тенгламаси куйидагига ёзилади.


(2.4)
З-З0 нинг киймати ҳ-га тенг булгани учун, сунги тенглама куйидагича ёзилади.
(2.5)
Бу тенглама – гидростатиканинг асосий тенгламаси деб аталади ва у суюкликнинг ихтиёрий нуктасидаги босимни суюклик турига караб ва олинган нуктанинг эркин сиртдан кандай масофада эканлигига караб аникланади. Гидростатиканинг асосий тенгламаси куйидаги конуниятни ифодалайди: суюклик ичидаги ихтиёрий нуктадаги босим Р суюклик эркин сиртидаги босим Р0 билан шу нуктадаги суюклик устуни босими ҳ нинг йигиндисига тенг.


Download 1,11 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   52




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish