Навоий -2019 таълим тизимида зўравонлик (буллинг)

Буллинг - қўрқитиш тушунчаси

• Буллинг - қўрқитиш тушунчаси
• Қўрқитиш - мактабдаги зўравонлик, ҳақоратлаш ва таҳқирлаш бошқа ўқувчилар ёки ўқитувчилар томонидан талабаларга бўлган муносабатдир. Буллинг мунтазам равишда такрорланиб турадиган бошқа болага қасддан зарар етказишдир. Буллинг жабрланувчига ўзига нисбатан зўравонликни тўхтатишига имкон бермайдиган куч тенгсизлигини назарда тутувчи ҳаракат.

• Қўрқитиш ўспиринлик муҳитида кўпроқ учрайди. Бу сўзнинг ўзи инглизча буллй сўзидан келиб чиққан бўлиб хулиган, жанжалчи, босқинчи, тажовузкор, зўравон деган маъноларни англатади. "Буллинг" атамаси Норвегиялик психолог Дан Олвеус томонидан 1993 йилда қўлланилган. Муаллиф буллингни атамасини "қасддан мунтазам равишда такрорланган тажовузкор ҳатти-ҳаракатлар, шу жумладан ижтимоий тенгсизлик куч ёки жисмоний куч" – деб таърифлайди.

БУЛЛИНГ турлари

• Буллинг (Қўрқитиш)нинг бевосита ва билвосита турлари мавжуд.
• Биринчи турда очиқдан очиқ уриш, юзига ҳақоратлаш тушунилади.
• Иккинчи тур яширин ҳаракатларни англатади, мисол учун таҳқирлаш, миш-миш тарқалиши ёки одамларга бойкот эълон қилиш.

Буллингнинг хусусиятларига кўра қуйидагини ажратиш мумкин

• Жисмоний буллинг
• уриш, зарба бериш, тупуриш, нарсаларидан ушлаб тортиш. Бу энг кенг тарқалган ва яққол кўринадиган буллинг туридир. Психологлар ушбу тур кўпроқ 6-8-синфларда учрашини аниқлашган.
• Оғзаки (сўзда) таҳқирлаш
• тахаллуслар (лақаб), таҳдидлар, ҳақорат қилиш, масхара қилиш, мажбурлаш, хўрлаш. Пастки синфларда оғзаки камситиш кам ишлатилади.

Ижтимоий-психологик буллинг (таҳқирлаш):

• Ижтимоий-психологик буллинг (таҳқирлаш):
• ғийбат ва миш-мишлар, эътибор бермаслик, гуруҳ ва умумий ишлардан четлаштириш, масхара қилиш, бойкот ва изолятсия, манипулятсия қилишдир. Ушбу тур барча ёшдагилар учун тегишли, лекин бошқаларга қараганда кўпинча кўзга унчалик ташланмайди. Шу билан бирга, бу жабрдийдаларда энг кучли ҳиссий стрессни келтириб чиқаради.