MA'NAVIY-MARIFIY SOHADAGI ISLOHOTLAR FANIDAN
MUSTAQIL ISH
MAVZU: Ajdodlar merosiga munosabatning òzgarishi
18/2 guruh Ismagulova Muborak
Buyuk ajdodlarimizning ma’naviy jasorati – kelajak avlod
uchun tarbiya va ibrat manbai
O’zbekiston xalqi ko’pni ko’rgan, yelkasida tarix sinovlarini, ijtimoiy
xulosasini yelkalagan, o’ziga ham o’zgalarga ham tinchlik, osoyishtalik, farovon
hayotni tilab kelgan, shu niyatda butun insoniyat tsivilizatsiyasi rivojiga munosib
hissa qo’shgan xalq.
Bugun ham xalqimiz ota–bobolarimizdan meros bo’lib qolgan
o’zining ana shu ezgulik bayrog’ini qo’lidan tushirgani yo’q.
Butun dunyoda buyuk ajdodlarimizga hurmat–ehtirom, ularning boy ilmiy
merosini o’rganishga qiziqish hamisha yuqori bo’lgan. Buning tasdig’ini turli
mamlakatlarda ularning hayoti va faoliyati haqida ilmiy va badiiy asarlar
yaratilgani, ulug’ ajdodlarimiz xotirasiga yodgorliklar barpo etilganida ham ko’rish
mumkin. Belgiya va Latviyada Ibn Sinoga, Latviyada Mirzo Ulug’bekka,
Yaponiya, Rossiya va Ozarbayjonda Alisher Navoiyga, Misrda Ahmad
Farg’oniyga o’rnatilgan haykallar xalqimiz tarixiga chuqur hurmat ifodasidir.
O’rta asrlarda yashab ijod qilgan, jahon tsivilizatsiyasi rivojiga bebaho hissa
qo’shgan SHarq allomalari va mutafakkirlarining qomusiy bilimlari oldida
hayratlanamiz. Afsuski, o’sha tarixiy davrlarda yuz bergan har xil fojialar,
urushlar, tabiiy ofatlar natijasida ular qoldirgan buyuk merosning bir qismigina
bizgacha yetib kelgan, xolos. Tarixning zulmat va jaholat hukmronlik davrlarida
olimlarning quvg’in va ta’qibga uchrashi, shunday paytda ham irodali va qatiyatli
bo’lib o’z maqsadi va intilishidan qaytmasligini o’sha davrni jasorati siftida e’tirof
etish mumkin.
SHarq xalqlarining o’rta asrlarda erishgan yutuqlari umuman badiiy
tafakkurning barcha sohalariga kuchli ta’sir ko’rsatgan: matematika va
astronomiyadan boshlab she’riyat va nasrgacha G’arbiy uyg’onish davrida ijod
qilgan mashhur Yevropa olim va yozuvchilarining asarlarida SHarq Qur’oni karim
va hadislarga, Xorazm, Buxoro va Samarqandda yashagan fan va ta’lim
namoyandalariga, bu yerda tashkil topgan ilmiy va adabiy muhit, mazmun va
janrlarga, devonu ruboiylarga, arab va fors tilida bitilgan xatlarga murojaatlar
ko’pdan–ko’p uchraydi, jumladan, “algebra” va “meditsina” so’zlarigacha.
O’rta asrlardagi SHarq madaniyatini o’rganish globallashuv davrida yanada
dolzarblashmoqda. Bugungi kunning muhim vazifalaridan biri – o’rta asrlar
tajribasiga yana bir bor murojaat etib, ming yillik sinovlaridan o’tgan ijobiy natija
va madaniy boyliklarni to’laroq o’zlashtirish, insonparvarlik g’oyalaridan samarali
foydalanishdir.
O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimov bu haqda shunday
yozadi: “Eng muhim vazifa shundan iboratki, o’zligimizni teran anglab, mutafakkir
bobolarimiz, aziz–avliyolarimiz qoldirgan bebaho merosni asrab–avaylab, yanada
boyitishimiz, ulug’ ajdodlarimiz ishining munosib davomchilari bo’lmog’imiz
darkor”
.
O’zaro qarama–qarshiliklar, to’qnashuv va nizolarning birinchi qurboni
sifatida bilimlar manbai hisoblangan bebaho qo’lyozma va kitoblar jabr ko’rgan.
Qadimgi dunyodagi eng ulkan hisoblangan Aleksandriya kutubxonasi, Mirzo
Ulug’bekning noyob kutubxonasi yo’q qilib yuborilishi o’sha davrning eng
ayanchli hodisalari bo’lgan. Afsuski, bunday achinarli holat to’g’risida ko’plab
misollarni keltirish mumkin.
XIII asrning boshlarida mo’g’ullar bosqini Movarounnahrdagi ilm–fan
rivojiga katta zarba berdi va fan taraqqiyotiga katta salbiy ta’sir ko’rsatdi.
Mo’g’ullar masjid va madrasalarga o’t qo’yib, olimu ulamolarni qatl qilganlar yoki
qul qilib olib ketganlar. Muqaddas va ilmiy kitoblar yo’q qilingan. Manbalarda
aytilishicha, mo’g’ul hukmdori Xulaguxon Bag’dod shahrini bosib olganidan
keyin bu shahardagi barcha kitoblarni Dajla daryosiga tashlab yubortirgan ekan.
Kitob siyohi suvga chiqib daryodagi suvning rangi o’zgargan va xuddi qon
aralashgan suvga o’xshab qolgan. Natijada odamlar ancha vaqt mobaynida daryo
suvini icha olmaganlar. Xuddi shunday ishlar Samarqand, Buxoro va Urganch
shaharlarida ham yuz bergan. Bu shaharlardagi madrasalar qoshidagi kutubxonalar
butunlay yo’q qilingan.
O’lkamizga uyushtirilgan turli davrlardagi ko’plab bosqinlar, yovuzliklar
natijasida ajdodlarimizdan bizga meros bo’lib qolgan ko’plab madaniy boyliqlar,
beqiyos durdonalar, noyob kitoblar yo’q bo’lib ketdi.
O’rta asrlarda Xorazm diyoridan olis Arabistonga borib, arab tili
grammatikasini mukammal tarzda ishlab chiqqan, ilm–fanning ko’plab boshqa
sohalarida ham shuhrat qozongan Mahmud Zamahshariy bobomizni esga olaylik.
O’zining jismoniy nogironligiga qaramasdan, dunyoning ko’plab mamlakatlariga
mashaqqatli safarlar qilgan, teran bilimi va ilmiy salohiyati bilan butun islom
olamini lol qoldirgan bu zot, hech shubhasiz, xalqimiz uchun ma’naviy yetuklik
timsoli bo’lib qolaveradi.
SHu
o’rinda, bir narsani alohida ta’kidlashimiz lozimki, ulug’
ajdodlarimizdan qolgan noyob merosning katta qismi xorijiy mamlakatlarga olib
ketilgan. Bugungi kunda bu noyob meros dunyoning yirik kutubxonalari, muzeylari
va kollektsionerlarning bebaho mulkiga aylangan.
Biroq ana shunday fojiali va ayanchli sinovlarga qaramasdan, alloma va
mutafakkirlar o’zlarining ilmu fan rivoji yo’lidagi mas’uliyati, insonparvarligi va
ma’rifat g’oyalariga sodiqligini to’la namoyon etganlar.
Buyuk allomalarimizning ilm–fan sohasiga baxshida etgan umri, erishgan
yutuqlari va kashifiyotlari bugungi ma’rifatli insoniyatni hayratga solmoqda.
Ularning o’ta qiyin sharoitalarda ham huzur–halovtdan kechib, jamiyat taraqqiyoti
yo’lidagi say harkatlari ma’naviy jasorat bo’lib, ularning oldida faxr–iftixor bilan
ta’zim qilamiz. Bugun o’rta asrlar SHarq daholarining buyuk kashfiyotlaridan
iborat ilmiy merosi chuqur va to’liq o’rganilmoqda va tadqiq etilmoqda.
Milliy madaniyatimizga, jahon tsivilizatsiyasi taraqqiyotiga ulkan hissa qo’shgan
bobokalonlarimizning ma’naviy merosi xalqimizga qaytarildi, tavallud topgan kunlari
butun mamlakatda xalqaro miqyosda YuNESKO bilan hamkorlikda 1991 yil –
Alisher Navoiy tavalludining 550 yilligi, 1994 yil – Mirzo Ulug’bek tavalludining 600
yilligi, 1996 yil – Amir Temur tavalludining 660 yilligi, 1997 yil – Buxoro va Xiva
shaharlarining 2500 yilligi, 1998 yil – Ahmad Farg’oniy tavalludining 1200 yilligi,
1998 yil – Imom al–Buxoriy tavalludining 1225 yilligi, 1999 yil – Jaloliddin
Manguberdi tavalludining 800 yilligi, “Alpomish” eposining 1000 yilligi, 2000 yil –
Burhoniddin Marg’inoniy tavalludining 910 yilligi, Imom Moturidiy tavalludining
1130 yilligi, Kamoliddin Bexzod tavalludining 545 yilligi, 2001 yil – “Avesto”
yaratilganining 2700 yilligi, 2002 yil – Termiz shahrining 2500 yilligi, SHahrisabz
shahrining 2700 yilligi, 2003 yil – Abduxoliq G’ijduvoniy tavalludining 900 yilligi,
2006 yil – Qarshi shahrining 2700 yilligi, Xorazm Ma’mun akademiyasining 1000
yilligi, 2007 yil – Marg’ilon shahrining 2000 yilligi, Samarqand shahrining 2750
yilligi keng nishonlandi. 2009 yili Toshkent shahrining 2200 yilligi keng nishonlanib,
unga “Mustaqillik” ordenining berilishi yangi tariximizdagi ulkan voqea bo’ldi.
Islom konferentsiyasi tashkiloti qoshidagi ta’lim, fan va madaniyat masalalari
bo’yicha muassasasi (AYSESKO) tomonidan Toshkent shahriga 2007 yilda “Islom
madaniyati poytaxti” degan nom berilishi mamlakatimiz hayotidagi ulkan madaniy–
ma’naviy voqea bo’lib, xalqimiz tomonidan katta quvonch bilan kutib olindi. SHarq
darvozasi deb nom olgan azim poytaxtimizning ana shunday yuksak maqomga erishgani
nafaqat xalqimizga, ayni vaqtda yaqin va uzoqdagi do’stlarimizga ham g’urur va iftixor
bag’ishlamoqda.
Yurtimizdan yetishib chiqib, islom olamida shuhrat qozongan allomalar –
Bahouddin Naqshbandning 675 (1993 yil sentyabrь), Xoja Ahror Valiyning 590
(1995 yil noyabrь), Mahmud Zamahshariyning 920 va Najmiddin Kubroning 850,
Imom Buxoriyning 1225 va Ahmad Farg’oniyning 1200 (1998 yil oktyabrь),
Imom Motrudiyning 1130 va Burhonuddin Marg’inoniyning 910 (2000 yil
noyabrь) yillik yubileylari keng nishonlandi, ularning nomi bilan bog’liq qadimiy
qadamjolar obod qilindi.
Do'stlaringiz bilan baham: |