Nasriddinova Durdonanin

Kurs ishining amaliy ahamiyati: - ishlab chiqilgan ilmiy pedagogik tavsiyalar boshlang‘ich sinf matematika darslarini tarixiy materiallar bilan bog‘lash uni samaradorligini oshirish imkoniga ega bo‘ladi.

• 
  boshlang‘ich sinf matematika darslarida O‘rta Osiyolik olimlar ijodidan foydalanishga doir ko‘rsatmalardan o‘quvchilarni bilimli va komil inson qilib tarbiyalashda, ota-onalar, o‘qituvchi va jamoatchilik foydalanishlari mumkin.
  

Kurs ishi kirish, ikki bob, umumiy xulosa, foydalanilgan adabiyotlar
ro‘yxatidan iborat.

1.BOB. BOSHLANG’ICH SINF DARSLARIDA DARS SAMARADORLIGINI OSHIRISHDA O’RTA OSIYOLIK OLIMLAR IJODIDAN FOYDALANISH PЕDAGOGIK MUAMMO SIFATIDA
1.1 Boshlang’ich sinf darslarida O‘rta Osiyolik olimlar ijodidan
foydalanishning ilmiy-nazariy didaktik asoslari
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarini komil inson qilib tarbiyalashda matematika faning o‘rni beqiyosdir. Matematika darsi samaradorligini oshirishda tarixiy, ilmiy-pedagogik merosimiz keng imkoniyatga ega.
O‘qitish, o‘rgatish jarayonining o‘ziga xos xususiyatlar qonuni hamda metod va tamoyillari didaktik, ilmiy - nazariy jihatdan o‘rganildi.
Didaktik shart-sharoitlarni aniqlash quyidagicha guruhlanadi:
Birinchi guruhga oid shart-sharoitlarga amal qilish faoliyat motivini shakllantirishni ta'minlaydi:

1. 
   bilish ehtiyojini shakllantirish;
   
2. 
   ustivor bilishga qiziqishini tarbiyalash.
   

Ikkinchi guruhga amal qilishda ta'lim jarayonini o‘z-o‘zini boshqarish asosida bilimlar tizimini muvaffaqiyatli shakllantirishni ta'minlashdan iborat o‘z yetakchi maqsadga ega:

1. 
   o‘zlashtiriluvchi axborotni qayta ishlash bilan bog‘liq intelektual uquvni
   

shakllantirish;

2. 
   ta'lim jarayonida rejalashtirish, o‘z-o‘zini tashkil etish va o‘z-o‘zini
   

nazorat qilishni amalga oshirish o‘quvini shakllantirish.
Uchinchi guruhga faol o‘quv jarayoniga ham bir o‘quvchini olib kirishni ko‘zda tutadi:

1. 
   ommaviy ishlarda individual yondashuvni amalga oshirish;
   
2. 
   o‘quvchilarning o‘quv, bilish faoliyatini nazorat etish .
   

Shunday qilib, matematika darslarida tarixiy materiallardan foydalanib dars o‘tish o‘quvchilar bilish faoliyatining barcha bosqichlarida bilimlari qiziqishlarni kuchaytiradi.
O‘tmish tariximizda buyuk mutafakkir olimlar juda katta ilmiy-didaktik meros qoldirganlar.
Tarix xalqning haqiqiy tarbiyachisidir. Ulug‘ ajdodlarimizning ishlari va jasorati tarixiy xotiralarni jonlantiradi, yangicha dunyoqarashni shakllantiradi, tarixiy-ahloqiy tarbiya va saboq olishning manbaiga aylanadi. Markaziy Osiyo tarixida, o‘zlarida siyosiy ong, ahloqiy jasoratni, diniy dunyoqarash va qomusiy bilimlarni mujassamlashtirgan buyuk siymolar juda ko‘p bo‘lgan.
Pedagogika psixologiyaning o‘qitish nazariyasini ishlab chiqqan tarmog‘idir. Didaktika yunoncha "didaktikos" so‘zidan olingan bo‘lib, o‘qitish, o‘rganish ma'nolari bildiradi. Yaqin va O‘rta Sharqda Al-Xorazmiy, Al-Forobiy, Abu Rayhon Beruniy, Ibn Sino, Umar Hayyom, Tusiy kabi mutafakkirlar ilmiy didaktika asoschilaridir. Ularning izdoshlari qarashlarining muhim xususiyati shundan iborat ediki, mazkur olimlar doimo predmetning qiyofasi inson ongida mavhumlashuvi jarayoniga, mana shu predmetning mohiyati va o‘ziga xosligini tushunish, sodir bo‘lishi hamda shakllanishiga e'tibor berganlar. Ular bilishning predmeti va manbalariga, bilish jarayoni qanday bosqichlardan tarkib topishiga,
bilish faoliyati bilan amaliy faoliyat o‘rtasidagi munosabatlarga qiziqqanlar.
Al-Xorazmiy shaxsning uzluksiz kamol topishi nazariyasini rivojlantirish borasida muhim xizmat qildi, induktiv va deduktiv tafakkurdagi aloqidalik hamda umumiylikning birligi printsipini muayyanlashtirdi⁴.
Al-Forobiy o‘qitish usullarining tasnifini ishlab chiqqan. Ularni amaliy va nazariy metodlarga ajratgan, shu tariqa o‘qitishning amaliy yo‘nalishi va kishilarning hayoti hamda kundalik faoliyati bilan bog‘liqlik g‘oyalarini ilgari surgan. Olim o‘qitishning tajriba va ko‘rgazmali, induktiv va deduktiv, amaliy metodlariga alohida e'tibor beradi. Barcha metodlarni o‘quvchining hayotiy tajribasiga, mantiqiy tafakkuriga tayangan holda birlashtiradi. O‘quv jarayonini tashkil etishga qo‘yiladigan talablarni ishlab chiqishda deduktiv metodni ustun qo‘yib, o‘quvchilarga materialni tushuntirishda nimalarga alohida e'tibor berish haqida, eng muhim narsalarni ishonchli bilim beradigan va shubhalantirmaydigan dalillar bilan yoritish va h.k. ga oid qimmatli tavsiyalarini bayon qiladi.
Al-Forobiy matematika fani misollari asosida o‘qitishning ilmiylik, ko‘rgazmalilik, tushunarlilik va izchillik printsiplarini ishlab chiqadi. Bilish jarayonining va fandagi bilim shakllarini mohiyatini yoritadi. Uning fikricha, ana shu jarayonlar qonunlar sifatida shakllanadi va ularga rioya qilish fikrlashni takomillashtiradi hamda murakkab bilish jarayonida qo‘pol xatolarning oldini oladi. Bilish jarayoni fikrlash mantiqi orqali o‘tishi kerak. Mantiq ob'ekti anglashga qaratilgan va aql yetadigan mohiyatlar tahlil etiladigan fikrlash jarayonining to‘q‘rililigini belgilashga xizmat qiladi. Mantiq quroldir va u narsalarni aniq bilishga yordam beradi.
Al -Forobiy⁵ bilish faoliyatini tashkil etish masalalariga oid ham anchagina mufassal tavsiyalarni ishlab chiqadi. Uning yozishicha, yaxshi nazariyotchi bo‘lish uchun nazariya qaysi fanga taalluqli bo‘lsa-da, quyidagi uchta shartga rioya qilish shart:

1. 
   mazkur fan asosidagi barcha printsiplarni to‘liq bilish;
   
2. 
   mana shu prinsiplardan va mazkur fanga doir ma'lumotlardan tegishli xulosalar chiqara bilish;
   

Matematikani o‘qitish jarayonida tarixiy materiallardan foydalanishni tashkil etish, o‘zining tizimiga asosan, ikki maqsadni parallel ravishda amalga oshiradi. Birinchidan, matematik qonuniyat, dalil, formulalarni, matematik talqinini amalga oshirsa, ikkinchi tomondan, bu qonuniyat, dalil, formulalarning na faqat matematikada, balki boshqa fanlarda ham undan foydalanish uslublari ko‘rsatiladi, natijada shu soxada o‘quvchilar bilimi chuqurlashadi. Shuning uchun ham matematikani o‘rta maktabda, ayniqsa boshlang‘ich sinflarda o‘quvchilarga bilimi chuqurlashadi. Shuning uchun ham matematikani o‘rta maktabda, ayniqsa boshlang‘ich sinflarda o‘quvchilarga tarixiy materiallar bilan qo‘shib o‘qitishda o‘zini pedagogik va psixologik jihatlari bilan farq qilishi bilan birga o‘qitish jarayonida ishlatiladigan metodlarni o‘zaro uzviyligi didaktik ketma-ketligi bilan ham farq qiladi.

Pedagogikada, asosan, quyidagi usullar mavjud.