Nashrga ruxsat etaman”

Ortish gabariti deb yo‘l o‘qiga ko‘ndalang perpendikulyar bo‘lgan chizgiga aytilib, harakatdagi tarkib to‘g‘ri gorizontal yo‘lda turganida harakatdagi tarkibga ortilgan yuk uning tashqarisiga chiqmagan holda sig‘ishi (qadog‘i va mahkamlash moslamalari bilan) lozim.

Nogabarit yuk deb yo‘lning to‘g‘ri gorizontal uchastkasida turgan ochiq harakatdagi tarkibda joylashtirishda (vagon va yo‘l bo‘ylama o‘qlari bir vertikal yuzada mos tushganida) yuk ortish gabaritidan oshadigan yoki uning egri chiziqlarda yuk ortish gabaritidan tashqariga chiqib turishi uzunligi 24 m va bazasi 17 m bo‘lgan hisobiy vagonning geometrik chiqishidan ortadigan yukka aytiladi.

Yuk ortish gabaritidan tashqariga chiqib turgan rels kallagi darajasidan balandlikka bog‘liq ravishda nogabaritlilikning uch hududi belgilangan: quyi – balandligi 380 dan 1400 mm gacha va yo‘l o‘qidan masofa 1627-1760 mm bo‘lganida va balandligi 1230 dan 1400 mm gacha va yo‘l o‘qidan masofa 1761-2240 mm bo‘lganida; yonlama – 1400 dan 4000 mm gacha balandlikda va yuqori – 4000 dan 5300 mm gacha balandlikda.

Yuklarning yuklash gabaritidan tashqariga chiqish o‘lchamlari bo‘yicha va ularni muhandislik inshootlari va ikki yo‘l orqali o‘tkazish shartlariga ko‘ra quyi nogabaritlilik uchun olti bosqich belgilangan: yonlama – olti bosqich, yuqori – uch bosqich.

Qurilmalar va harakatdagi tarkibning yaqinlashish gabaritlarining asosiy o‘lchamlari peregon va alohida punktlardagi yo‘l o‘qlari orasidagi masofani belgilab beradi. Peregonda yo‘l o‘qlari orasidagi eng kichik masofa to‘g‘ri yo‘l uchastkasida 4,1 m ga teng deb olinadi. Ko‘p yo‘lli yo‘llarning peregonlarida juft yo‘l yoki asosiy yo‘l va uchinchi yo‘l orasidagi masofa – kamida 5 m ga teng deb olinadi. Alohida punktlarning qo‘shni yo‘l o‘qlari orasidagi masofa harakatdagi tarkib parametrlari hamda qurilmalarning yaqinlashish gabariti, shuningdek stansiya xizmatchilarining xavfsiz o‘tishlari ta’minlanishini ko‘zda tutib belgilanadi.

Yo‘l o‘qlari o‘rtasidagi masofa “Temir yo‘llardan texnik foydalanish qoidalari” (TFQ) va “Stansiya va uzellarni loyihalashtirish yo‘riqnomasi” tomonidan belgilanadi. Asosiy, qabul qilish jo‘natish va saralash yo‘l o‘qlari orasidagi me’yoriy masofa – 5,3 m, ularga chiqish va qo‘shni yo‘llar orasidagi masofa – 6,6 m.

Poyezdlar katta tezlikda harakatlanadigan yo‘llarda (soatiga 120 km/s dan yuqori) asosiy va unga qo‘shni yo‘l orasidagi masofa 6,5 m ga teng deb qabul qilinadi.

Stansiya qo‘shni yo‘llari orasidagi masofa – to‘g‘ri uchastkalarda kamida 4,8 m, ikkinchi darajali hamda yuk maydonchalari yo‘llarida – kamida 4,5 m ga teng. Yuklarni bevosita vagondan vagonga yuklash uchun mo‘ljallangan yo‘l o‘qlari orasidagi masofa 3,6 m.

2.1.-rasm. Inshootlarning yaqinlashish gabariti S.

________	Ko‘priklarning prolyot qurilmalari hamda tonnellar galereyalar platformalar mashina o‘tish joylari to‘shamalari lokomotiv signalizatsiyasi induktorlari va strelkali o‘tkazgichlarning signalizatsiya markazlashtirish va blokirovka (SSB) moslamalari yaqinida joylashgan konstruksiya elementlarining shuningdek stansiyalarning 2.10.b.ga muvofiq iz oralig’ida joylashgan inshootlari va qurilmalarining yaqinlashish chizig’i;
­­­­­­­­ o	barcha yangi qurilayotgan inshoot va moslamalarning yaqinlashish chiziqlari, mazkur temir yo‘l uchastkasi elertrlashtirilgan holda ham elektrlashtirilishi istisno etiladigan yo‘llarda joylashganidan tashqari, shu jumladan: I – II – III – peregonlar uchun, harakatdagi tarkibning texnologik maqsadda to‘xtab turishi ko‘zda tutilmagan stansiyalardagi yo‘llar uchun (muhandislik inshootlari chegarasida); Ia – IIa – IIIa – stansiyaning qolgan yo‘llari uchun kasr son ko‘rinishida namoyish etilgan o‘lchamlar quyidagini anglatadi: suratda – yuk tushadigan trosli kontakt, maxrajda yuk tushadigan trossiz kontakt osmasi uchun mazkur standartda yo‘llari taraqqiy etgan alohida punklar uchun (stansiyalar, razyezdlar va o‘zib o‘tish punktlari) umumiy “stansiyalar” atamasi qo‘llanilib, muhandislik inshootlari deganda ko‘priklar (shu jumladan yo‘lovchilar o‘tadigan), viaduklar, akveduklar, estakadalar, yo‘ldan o‘tish joylari, tonnellar, tirgak devorlar, shuningdek galereyalar va boshqa yer ko‘chishi va qor ko‘chkisiga qarshi inshootlar, talablarga bog’liq ravishda alohida punktlar yoki muhandislik inshootlari to‘g’risida so‘z borayotganligini aniq ko‘rsatish zarur bo‘lgan joylardan tashqari;
x	temir yo‘lning mazkur uchastkasi elektrlashtirilgan holatda ham elektrlashtirilishi istisno etilgan yo‘llar uchun inshootlar va moslamalarning yaqinlashish chizig’i;
●	peregonlarda va stansiyalar chekka yo‘llarining tashqi tarafida, shuningdek stansiyalarning alohida yo‘llari yaqinida joylashgan binolar, inshootlar va moslamalar (ko‘priklarning prolyot qurulmalari, tonnellar, galereyalar, platformalarning konstruksiya elementlari) yaqinlashish chizig’i;
●●	peregonlarda hamda stansiyalarning foydali uzunligi bo‘ylab stansiyalarda muhandislik inshootlari, o‘tish joylari qoplamalari, lokomotiv signalizatsiyasi induktorlari, shuningdek strelkali o‘tkazgichlar mexanizmlari va ular yaqinida joylashgan SSB moslamalaridan tashqari biror moslama ko‘tarilib turishi mumkin bo‘lmagan chiziq;
●●●	bino poydevorlari va tayanchlar, yer osti troslari, kabellari, quvur o‘tkazgich yo‘llari hamda yo‘lga tegishli bo‘lmagan boshqa inshootlari va moslamalaridan tashqari, yaqinlashish chizig’i;
●●●●●●●●●	tonellar konstruksiya elementlari, ko‘priklardagi tutqichlar, estakadalar va boshqa muhandislik inshootlarining yaqinlashish chiziqlari.

2.2-rasm. Inshootlarning yaqinlashish gabariti Sp.

________	Ko‘priklarning prolyot qurilmalari hamda tonnellar galereyalar platformalarning konstruksiya elementlari, o‘tish joylari qoplamalari, lokomotiv signalizatsiyasi induktorlari, strelkali o‘tkazgichlar mexanizmlari va ular yaqinida joylashgan SSB qurilmalari, shuningdek sanoat va transport korxonalari hududida joylashgan (yaqinlashish gabaritlari uzuq chiziqlar bilan cheklangan inshootlar va moslamalardan tashqari), shu bilan birga 2.10-bandiga muvofiq stansiyalar yo‘l oralig’ida joylashadigan inshoot va moslamalarning yaqinlashish chizig’i;
­­­­­­­­ ●	qo‘shni sanoat va transport korxonalari hududlari orasidagi peregonlar va stansiyalar chekka yo‘llarining tashqi tarafida joylashgan (ko‘priklarning prolyot qurilmalari, tonnellar, galereyalar, platformalarning konstruksiya elementlaridan tashqari), shuningdek sanoat va transport korxonalari hududlaridagi stansiyalarni birlashtirgan chekka yo‘llarning tashqi tarafida joylashgan bino, inshoot va moslamalarining yaqinlashish chizig’i;
●●	peregonlarda hamda stansiyalarning foydali uzunligi davomida stansiyalarda biron bir muhandislik inshootlari, o‘tish joylari qoplamalari, lokomotiv signalizatsiyasi induktorlari, shuningdek strelkali o‘tkazgichlar mexanizmlari va ular yaqinida joylashgan SSB qurilmalaridan tashqari biror bir qurilma yuqori ko‘tarilib turishi mumkin bo‘lmagan chiziq;
o	kran osti balkalari, rigellar, darvoza ustunlari va yo‘llardagi faqat sanoat transportining balandligi 4700 mm dan katta (5300 mm gacha) harakatdagi tarkibning o‘tishi istisno etilgan shu kabi inshoot va moslamalarning yaqinlashish chizig’i;
oo	ishlab chiqarish binolarining alohida turgan ustunlari, darvozalari, shuningdek binolar turtib chiqib turgan qismlarining (pilyastr, kontrfors, zinalar va h.k.) yo‘l bo‘ylab uzunligi 1000 m dan ortmagan hollardagi yaqinlashish chizig’i;
ooo	Yuk ortish-tushirish va quyish-to‘kib olish moslamalari, rels oldi omborlari tomlarining “qosh”lari, stansiya va port yo‘llarida joylashgan (asosiy va qabul qilish-jo‘natish bilan bog’liqlaridan tashqari) harakatdagi tarkibni ta’mirlash va ekipirovkalash, texnik xizmat ko‘rsatish moslamalari hamda ishchi holatida bo‘lmagan boshqa texnologiya vositalarining yaqinlashish chizig’i;
●●●●●●●●●	tonellar, ko‘priklar, estakadalar va boshqa muhandislik inshootlaridagi tutqichlar konstruksiya elementlarining yaqinlashish chizig’i.

3-rasm. Harakatdagi tarkib gabariti.

Ochiq harakat vositalari, ya’ni ochiq vagonlarga ortilgan yuklar ham T gabaritidan tashqariga chiqmasligi kerak. Buning uchun temir yo‘llarda ortish gabariti bekgilangan. Unga binoan ochiq vagonlarga ortilgan yuklar g’ilof va mahkamlovchi qismlari bilan birgalikda to‘g’ri yo‘llarda ortishgabariti ichida joylashishi kerak.

Agar katta va yaxlit yuklar ortish gabaritining tashqarisiga chiqadigan bo‘lsa, u holda nogabaritlik yuzaga keladi. Xalq xo‘jaligida bunday nogabarit yuklarni tashish ehtiyoji ko‘p bo‘ladi. Bunday ehtiyojlarni qondirish uchun temir yo‘llarda nogabarit tashish tartib va qoidalari belgilangan (4-rasm).

Unga binoan nogabarit yuklar maxsus ehtiyotkorlik qoidalariga qat’iy rioya qilingan holda tashiladi.

Nogabaritlik uch tomonlama: tepa tomon, yon tomon va ostki tomonda bo‘lishi mumkin. Aniqlik uchun ostki nogabaritlikning 6-darajasi, yon nogabaritlikning 6-darajasi va tepa tomon nogabaritlikning 3-darajasi (4-rasm) farqlangan bo‘lib, ularning har biri bo‘yicha tashishning maxsus tartib qoidalari belgilangan.

4-rasm. Nogabaritliklar darajalari.

Nogabarit yuklarni tashishni tashkil qilishda jo‘natuvchining buyurtmasiga binoan yukning jo‘natish va yetib borish manzillari, vagonda joylashtirish va mahkamlanishi, manzillar orasida ushbu yukli vagonni o‘tkazishi mumkin bo‘lgan yo‘nalishlar aniqlanadi, tahlil qilinadi va imkoniyatga qarab tashish uchun temir yo‘l boshqarmasi tomonidan ruxsat beriladi. Agar yuk tashish xalqaro yo‘nalishlarda bo‘lsa, u holda tashish marshrutidan joylashgan boshqa davlat temir yo‘llari bilan kelishiladi. Nogabarit yuklarni o‘tkazishda ko‘p yo‘llik uchastkalar va stansiyalar bo‘ylab harakatni tashkil qilish, stansiyalarda manyovr harakatlarini bajarish, yo‘lda vagondagi yuk holatini kuzatib borish masalalariga alohida e’tibor qaratiladi.

Ochiq vagonlarga ortilgan yuklarning tashqi o‘lchamlarini aniqlash uchun temir yo‘l stansiyalarida bunday yukli vagonlar maxsus gabarit darvozasi orqali o‘tkaziladi.