Nashrga ruxsat etaman

iqtisodiy hayot. 
2. Iqtisodiyotdagi tarkibiy о„zgarishlar. Bozor infratuzilma-sining 
shakllantirish. 
3. Qishloq xо„jaligidagi islohotlar, ularning vazifalari va asosiy 
yо„nalishlari.
4. Moliya va bank tizimi. 
1. О„zbekistonda bozor munosabatlariga о„tishning dastlabki davridagi 
iqtisodiy hayot. 
Mustaqillikning dastlabki yillarida boshlangan bozor munosabatlariga 
tadrijiy, evolyusion yо‗l bilan о‗tish bilan bog‗liq odimlar odamlarni eng og‗ir 
iqtisodiy va ijtimoiy inqirozlardan qutqarishga yordam berdi. 
Mamlakatimiz 
О‗zbekistonning Birinchi Prezidenti Islom Karimov 
tomonidan ishlab chiqilgan besh tamoyilga asoslangan uzoq muddatli rivojlanish 
strategiyasini tanladi va shunga muvofiq ijtimoiy yо‗naltirilgan bozor 
iqtisodiyotini shakllantirish yо‗liga о‗tdi. 

---

Birinchi Prezidentimiz Islom Karimov tomonidan ishlab chiqilgan va 
dunyoning eng yirik mutaxassislari va davlat arboblari tomonidan ma‘qullangan, 
bozor munosabatlariga asoslangan demokratik jamiyat barpo etishning asosiy 
prinsiplari qisqa vaqt ichida о‗zining hayotiyligini kо‗rsatdi. 
Bozor munosabatlariga asoslangan mazkur tamoyillarning mazmun- mohiyati 
quyidagicha: 
-
iqtisodiyot siyosatdan ustun bо‗lishi kerak; 
-
qiyin о‗tish davrida davlat asosiy islohotchi bо‗lishi kerak; 
-
barcha yangilanish va taraqqiyot jarayoni qonuniy asosga asoslangan 
bо‗lishi kerak; 
-
kuchli ijtimoiy himoya bо‗lishi kerak;
-
bozor munosabatlariga о‗tish bosqichma-bosqich amalga oshirilishi kerak. 
Ushbu tamoyillar asosidagi iqtisodiy islohotlar strategiyasining eng muhim 
vazifalari, ya‘ni, ijtimoiy-iqtisodiy о‗zgarishlarning yakuniy maqsadi - ma‘muriy-
tartibot tizimiga asoslangan, markazlashgan iqtisodiyotdan bozor munosabatlariga, 
jamiyatning bir sifat holatidan ikkinchisiga о‗tishiga qaratilgan. 
Kо‗rilgan choralar ishlab chiqarishning pasayishini tо‗xtatish, respublika 
byudjetini barqarorlashtirish va aholini ijtimoiy qо‗llab-quvvatlash tizimini 
yaratishga, qattiq davlat nazorati ostida chuqur bozor islohotlarining izchil amalga 
oshirilishi yosh davlat uchun о‗ta muhim bо‗lgan barqarorlikni saqlash va 
mustahkamlashga imkon berdi. 
Ushbu modelning joriy etilishi makroiqtisodiy barqarorlikni, moliya-bank 
sektorining barqaror ishlashini va valyuta jamg‗armalarining о‗sishini ta‘minladi, 
inqirozga qarshi ishonchli tо‗siq va xavfsizlikning yetarli chegarasini yaratdi, uni 
chayqovchilik kapitali ta‘siridan va jahon moliya va fond bozorlarida nazoratning 
yо‗qligidan saqladi.
Mustaqillik yillarida О‗zbekistonning asosiy yutuqlarini qayd etib, ishonch 
bilan aytish mumkinki, ikkita eng muhim vazifa hal qilindi - makroiqtisodiy 
barqarorlik ta‘minlandi va barqaror iqtisodiy о‗sishga erishildi. О‗tish davrining 
bosqichma-bosqich strategiyasi, mamlakat rahbariyatining energiya va g‗alla 
mustaqilligiga tez erishish istagi, shuningdek, asosiy eksport tovarlarini (paxta va 
oltin) xalqaro bozorlarga yо‗naltirishga urinishlar - bularning barchasi - 
О‗zbekistonga sanoat sohasida jiddiy tanazzullarga yо‗l qо‗ymaslik imkonini 
berdi.
Zamonaviy bozor munosabatlariga о‗tishning birinchi bosqichida о‗zaro 
bog‗liq ikkita vazifani hal qilish zarur edi: ma‘muriy-byurokratik tizimning og‗ir 
oqibatlarini tugatish va bozor munosabatlarining asoslarini shakllantirish. 
I.A.Karimov rahbarligida iqtisodiy islohotlarning eng muhim yо‗nalishlari - 
islohotlarning konstitusiyaviy va huquqiy asoslarini shakllantirish va yanada 

---

mustahkamlash, mulkchilikning yangi shakllarini joriy etish, ishlab chiqarishning 
pasayishini tо‗xtatish kabi dolzarb vazifalar belgilab olindi. 
Shu maqsadda mustaqillikning dastlabki yillarida yuzga yaqin qonun va 
meyoriy hujjatlar qabul qilindi, respublika Prezidenti huzurida iqtisodiy islohotlar, 
tadbirkorlik, xorijiy investitsiyalar bо‗yicha maxsus idoralararo kengash tashkil 
qilindi va mulkni xususiylashtirish boshlandi. Bu davlat monopoliyasini tugatdi, 
iqtisodiyotdagi ma‘muriy va byurokratik tuzumni barbod qildi, bozor 
munosabatlarining 
asosini 
yaratdi 
va 
mulkdorlarning 
keng 
qatlamini 
shakllantirishga olib keldi. Bularning barchasi va chet el investitsiyalaridan 
foydalanish ishlab chiqarishning pasayishini tо‗xtatish imkonini berdi. 
Iqtisodiy islohotlarning birinchi bosqichida mulkchilik shakllari, asosan, 
savdo va maishiy xizmat kо‗rsatish korxonalari, kichik transport va qurilish 
korxonalari, xom ashyoni qayta ishlash korxonalari о‗zgardi. Uy-joylarning 
aksariyati bepul xususiylashtirildi, ba‘zilari imtiyozli shartlar asosida egalariga 
berildi. Qishloq xо‗jaligida qisqa vaqt ichida 770 ta kolxoz va sovxozlar ijara va 
jamoat fermalariga aylantirildi. Ammo qishloqni о‗zgartirish jarayoni katta 
qiyinchiliklar bilan о‗tdi. О‗tmishdan meros qolgan turli xil byurokratik tо‗siqlar 
iqtisodiy islohotlarni muvaffaqiyatli amalga oshirishga tо‗sqinlik qildi. 
Birinchi bosqichda mulkni xususiylashtirishning muhim natijasi mulkdorlar 
sinfining shakllanishi bilan boshlandi. Bu ikki yо‗nalishda amalga oshirildi: bir 
tomondan, kichik va о‗rta biznesni va xususiy tadbirkorlikni har tomonlama 
rivojlantirish orqali, ikkinchi tomondan, sug‗urta fondlari, bank mablag‗larini 
tejash va qimmatli qog‗ozlarni sotib olish orqali. 
1994 yil oxiriga kelib, 54 mingta korxona о‗z faoliyat shakllarini о‗zgartirdi, 
ularning 34 foizi xususiy, 48 foizi aksionerlik jamiyatlari va 16 foizi davlat va 1 
foizi ijara jamoalari edi. 1995 yilda nodavlat sektorining mamlakat iqtisodiyotidagi 
ulushining о‗sishi natijasida 44 foiz sanoat, 97 foiz qishloq xо‗jaligi mahsulotlari 
nodavlat sektori korxonalari va fermer xо‗jaliklari hissasiga tо‗g‗ri keldi.
О‗zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1994 yil 21-yanvardagi 
«Iqtisodiy islohotlarni yanada chuqurlashtirish, xususiy mulk manfaatlarini himoya 
qilish va tadbirkorlikni yanada rivojlantirish chora-tadbirlari tо‗g‗risida» gi qarori 
mulkni xususiylashtirishning keyingi bosqichiga о‗tishida muhim rol о‗ynadi. 
1994 yil 1-iyuldan mustaqil О‗zbekiston hududida milliy valyutaning muomalaga 
kiritilishi ikkinchi bosqich vazifalarini muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun hal 
qiluvchi shart bо‗ldi. 
Ochiq aksiyadorlik jamiyatlarining tashkil etilishi, qimmatli qog‗ozlar 
chiqarilishi va kо‗chmas mulkning kim oshdi savdosi iqtisodiy о‗zgarishlarni 
yanada chuqurlashtirishning yangi bosqichiga aylandi. 

---

Sanoatning eng muhim tarmoqlari - geologiya-qidiruv, yoqilg‗i-energetika 
majmui, aloqa, transport hozircha xususiylashtirilmadi. Kimyo, oltin qazib olish, 
tog‗-kon, paxtani qayta ishlash sanoatida 51 foiz davlat ulushi mavjud edi. 
О‗zbekistonning bozor munosabatlariga о‗tishidagi eng muhim tamoyil - 
aholining kafolatli ijtimoiy himoyasini amalga oshirish bо‗ldi. Kо‗p bolali, kam 
ta‘minlangan oilalar, nogironlar, qarovsiz qolgan qariyalar davlatning diqqat 
markazida bо‗ldi. Istiqlolning birinchi yilida aholining turmush darajasini 
barqarorlashtirish bо‗yicha kompleks chora-tadbirlar ishlab chiqildi. Uni amalga 
oshirish uchun davlat byudjetidan zarur mablag‗ ajratildi. 1998 yilda dunyoning 
yetakchi mamlakatlarida yuz bergan moliyaviy inqiroz tufayli vujudgaga kelgan 
iqtisodiy qiyinchiliklarga qaramay, 1999 yilgi byudjet ijtimoiy ehtiyojlar uchun 
mablag‗larni qisqartirishga yо‗l qо‗ymadi, bu ma‘muriy va boshqaruv kadrlar 
tizimining qisqarishi natijasida mumkin bо‗ldi. 1998 yil oxirida respublikada 3 
million 252 ming kishi davlat pensiyalari va nafaqalariga ega bо‗ldi. Buning uchun 
har yili byudjetdan 75 milliard 541 million sо‗m mablag‗ ajratilgan, shundan, 10 
milliard 448 million sо‗mni 2 yoshgacha bolalari bо‗lgan oilalar olgan. 
Aholining kam daromadli qatlamlari ham turli xil imtiyozlarga ega bо‗ldi. 
Odamlarning ayrim toifalari jamoat transporti uchun haq tо‗lashdan ozod qilindi, 
dori-darmonlarni bepul oladigan va kommunal tо‗lovlarni tо‗lashda imtiyozlardan 
bahramand bо‗ldi. 
1999 yilda ijtimoiy sohani, aholining manfaatlarini ijtimoiy himoya qilishni 
moliyalashtirish uchun davlat byudjetida 283 milliard sо‗mdan ortiq mablag‗ 
ajratildi, bu 1998 yilga nisbatan 37 foizga kо‗pdir. 
Qishloq aholisining turmush sharoitini yaxshilashga katta e‘tibor qaratildi. 
Vazirlar Mahkamasining «О‗zbekiston Respublikasida 2000 yilgacha qishloqning 
ijtimoiy infratuzilmasi dasturi tо‗g‗risida» gi qaroriga binoan qishloq joylarda 
tibbiy markazlar, о‗rta maktablar, turar-joy binolari, savdo obyektlari, maishiy 
xizmat kо‗rsatish, umumiy ovqatlanish korxonalari, suv va gaz tarmoqlari barpo 
etila boshlandi.
Mustaqil О‗zbekiston iqtisodiyotidagi о‗zgarishlar ishlab chiqarish va 
iqtisodiy hayotda ham о‗z aksini topmoqda. Xususiylashtirish kursining amalga 
oshirilishi mulkchilikning turli shakllarini rivojlantirish va tanlash erkinligi, 
shaxsiy tashabbus va tadbirkorlikni namoyon etish uchun keng imkoniyatlar ochdi. 
Ushbu chora-tadbirlar respublika aholisi tomonidan faol qо‗llab-quvvatlandi. 2000 
yilda respublikada 55 mingdan ortiq turli xil mulkchilik shaklidagi kichik 
korxonalar faoliyat kо‗rsatdi. Qishloq xо‗jaligidagi islohotlar natijasida 100 
mingdan ortiq fermer xо‗jaliklari tashkil etildi. Kichik biznes va xususiy 
tadbirkorlik iqtisodiyotda juda muhim sohaga aylandi. 2013 yilda faoliyat 
yuritayotgan kichik biznes korxonalarining umumiy soni 190 mingtani tashkil etdi, 

---

agar 2000 yilda kichik biznes subyektlari mamlakat yalpi ichki mahsulotining 31 
foizini ishlab chiqargan bо‗lsa, 2013 yil oxiriga kelib, bu kо‗rsatkich 55,8 foizdan 
oshdi. 2014 yilda kichik biznes sanoat mahsulotlari umumiy hajmining 23 foizini, 
bozor xizmatlarining deyarli barcha hajmini, mahsulot eksportining 18 foizini, 
iqtisodiyot tarmoqlarida band bо‗lganlarning 75 foizini tashkil etdi. 
Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik aholini ish bilan ta‘minlashning muhim 
omiliga va barqaror daromad manbaiga aylanmoqda. Tadbirkorlikning eng katta 
rivojlanishi qishloq xо‗jaligida va xizmat kо‗rsatish sohasida yuz berdi. 
Iqtisodiyotning ushbu tarmoqlari subyektlarining faolligi iste‘mol majmuasida, 
ayniqsa, oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarishda kuzatilmoqda. 
Xususiylashtirish bilan bir qatorda, bozor mexanizmlarining asoslarini 
yaratishga qaratilgan va davlat tomonidan tartibga solishning boshqa chora-
tadbirlari qо‗llanildi. Mamlakatning О‗rta Osiyo miqyosidagi yirik korxonalari - 
Navoiy va Olmaliq kon-metallurgiya kombinatlari, Bekobod metallurgiya zavodi, 
eng yirik qishloq xо‗jaligi texnikasi, sement sanoati va boshqalar saqlanib qoldi va 
jadal rivojlandi. Shu bilan bir qatorda, yangi sanoat tarmoqlari - qog‗oz, 
elektrotexnika, qurilish materiallari sanoati va boshqalar paydo bо‗ldi, ularda 1000 
dan ortiq yangi turdagi mahsulotlar ishlab chiqarish о‗zlashtirildi. 
Iqtisodiyotni qayta qurish va eksportni diversifikatsiya qilish siyosatining 
yorqin natijasi о‗laroq, yangi, yuqori texnologiyali sanoat - avtomobilsozlik 
sanoatining yaratildi. О‗zbekistonda ishlab chiqarilgan zamonaviy avtomobillar bir 
qator mamlakatlarga, shu jumladan, Rossiya, Qozog‗iston, Qirg‗iziston, 
Turkmaniston, Ukraina va MDHning boshqa mamlakatlariga eksport qilinmoqda. 
Mamlakatimizda avtomobilsozlik, neft-gaz, kimyo, elektrotexnika va boshqa 
sohalarni о‗z ichiga olgan yuqori texnologiyali yangi tarmoqlar mamlakatning 
jadal rivojlanishiga katta hissa qо‗shdi. Qizilqum fosforit zavodi, Buxoro neftni 
qayta ishlash zavodi, SHо‗rtan gaz-kimyo majmuasi, Asaka avtomobil zavodi, 
avtobuslar va engil yuk mashinalari ishlab chiqaradigan Samarqand zavodi faoliyat 
kо‗rsatmoqda. Paxta tolasini qayta ishlash bо‗yicha qator qо‗shma korxonalar 
tashkil etildi, 100 dan ortiq tayyor tо‗qimachilik korxonalari, maishiy texnika 
ishlab chiqarish korxonalari, oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarish bо‗yicha 
zamonaviy komplekslar ishga tushirildi. 

