Narx siyosati amaliy topshiriqlar

Narx siyosati amaliy topshiriqlar.
1-variant.
Tartibga solish darajasi va usuliga ko‘ra quyidagilar mavjud:
1) tartibga solinadigan narxlar - davlat yoki Federatsiyaning alohida sub'ektlari nazorati ostida bo'lgan narxlar. Tartibga solishning bevosita va bilvosita usullari ajratiladi. To'g'ridan-to'g'ri tartibga solish qat'iy narxlarni, marjinal narxlarni, ustamalarni, narx o'zgarishining marjinal koeffitsientlarini, marjinal rentabellik darajasini belgilashdan iborat. Bilvosita tartibga solish soliqlar va foiz stavkalarini o'zgartirish orqali narxlarga ta'sir qiladi;
2) shartnoma narxlari - tomonlarning kelishuvi bilan belgilanadigan narxlar. Shartnoma tuzish orqali sotuvchi va xaridor o'z zimmalariga ma'lum majburiyatlarni oladilar;
3) qat'iy belgilangan narxlar - narx belgilash organlari yoki boshqa davlat organlari tomonidan belgilanadigan narxlar. Bunday narxlar belgilangan tovarlar assortimenti cheklangan;
4) erkin narxlar - davlatning narx aralashuvidan ozod qilingan va bozor sharoitlari, talab va taklif qonuniyatlari ta’sirida shakllangan narxlar.
Tadbirkorlik amaliyotida turli xil mezonlar bilan belgilanadigan boshqa bir qator narxlar turlari qo'llaniladi.
Yaroqlilik darajasiga ko'ra ular quyidagilarga bo'linadi:
1) bazaviy narxlar - o'xshash mahsulotlar uchun narxlarni belgilashda boshlang'ich baza sifatida foydalaniladigan narxlar. Ular ko'pgina narxlarning tabiiy o'zgarishi, inflyatsiya jarayonlari bilan bog'liq holda qo'llaniladi;
2) ro'yxat narxlari - bu narx-navo ko'rinishidagi hujjatli shaklda belgilangan narxlar, ya'ni. narx ko'rsatkichlari;
3) operatsiyalarning haqiqiy narxlari - bu bazaviy narxga har xil ustamalar, chegirmalar qo'llanilishini hisobga olgan narxlar.
Vaqt omilini hisobga olgan holda narxlar:
1) doimiy narxlar - amal qilish muddati oldindan kelishilmagan narxlar;
2) mavsumiy narxlar - bu mavsumiy xususiyatga ega bo'lgan tovarlarni sotib olish yoki chakana narxlarning bir turi. Mavsumiy narx dastlabki sotish narxidan chegirmalar (qo‘shimcha to‘lovlar) qo‘llash yo‘li bilan belgilanadi va ma’lum vaqt (mavsum) uchun amal qiladi;
3) bosqichli narxlar - bu oldindan belgilangan vaqt oralig'ida oldindan belgilangan shkala bo'yicha mahsulotlar uchun ketma-ket pasaygan narxlarning ketma-ketligi.
Narxlar darajasi to'g'risida ma'lumot olish usuliga qarab, narxlar:
1) ma'lumot narxlari - kataloglarda, preyskurantlarda, iqtisodiy jurnallarda, ma'lumotnomalarda va boshqa maxsus adabiyotlarda nashr etilgan narxlar. Ushbu narxlar o'xshash mahsulotlar uchun narxlar belgilangan yoki narxlar darajasi va nisbati tahlil qilingan taqdirda indikativ ma'lumot sifatida ishlatiladi;
2) ro'yxat narxlari - sotuvchi firmalarning preyskurantlarida joylashgan ma'lumotnoma narxlarining maxsus turi;
3) hisob-kitob narxlari - shartnomalarda, nostandart asbob-uskunalar bo'yicha shartnomalarda qo'llaniladigan, individual buyurtmalar bo'yicha ishlab chiqariladigan narxlar.
Bozor turiga qarab narxlar:
1) auktsion narxlari - xaridor tomonidan oldindan tekshirilgan tovarlar partiyasi (lot) uchun taklif qilingan eng yuqori darajadagi ochiq savdo narxlari. Bu narxlar talab va taklif o'rtasidagi munosabatlarning o'zgarishi natijasida belgilanadi;
2) birja kotirovkalari - birja orqali sotiladigan standartlashtirilgan bir xil mahsulot (shu jumladan qimmatli qog'ozlar) narxlari;
3) auksion narxlari - ixtisoslashtirilgan savdoning maxsus shaklidagi narxlar. Savdoning ushbu shakli tovarlarni yetkazib berishga buyurtmalar berish, maxsus hujjatda (tenderda) oldindan e'lon qilingan shartlarda muayyan ishlarni ishlab chiqarish uchun shartnomalar olishdan iborat.
Hududga qarab narxlar:
1) yagona narxlar - davlat tomonidan belgilanadigan va tartibga solinadigan narxlar, ular butun mamlakat bo'ylab taqsimlanadi;
2) mintaqaviy narxlar - mamlakatning alohida hududlarida shakllanadigan narxlar (qishloq xo'jaligi mahsulotlari va xom ashyo, gaz, elektr energiyasi narxlari);
3) mahalliy narxlar - faqat ma'lum bir hududda ishlab chiqariladigan va iste'mol qilinadigan mahsulotlar uchun belgilangan narxlar.
Yetkazib berish va sotish shartlariga ko'ra narxlar:
1) sof narxlar - sotib olish va sotish joyidagi narxlar;
2) yalpi narxlar (schyot-faktura) - sotib olish va sotish (soliqlarning turi va miqdori, chegirmalarning mavjudligi va darajasi, sug'urta shartlari) asosida belgilanadigan narxlar;
3) jahon - bu yirik eksport va import operatsiyalari amalga oshiriladigan narxlar.
Auktsion narxi- kim oshdi savdosida sotilgan tovarlarning narxi. U bozor narxidan sezilarli darajada farq qilishi mumkin (bir necha baravar yuqori), chunki u tovarning noyob va noyob xususiyatlari va xususiyatlarini aks ettiradi, shuningdek, kim oshdi savdosini o'tkazuvchi shaxsning mahoratiga bog'liq bo'lishi mumkin.
almashinuv narxi- birjada tovarlarni sotib olish va sotish bo'yicha ulgurji bitim amalga oshiriladigan narx. Bu talabga, tranzaksiya hajmiga va hokazolarga qarab o'zgarib turadigan erkin narx. Ayirboshlash narxi ko'rsatilgan, ya'ni. uning tipik darajasi eng xarakterli operatsiyalar bilan belgilanadi. Birja ma'lumotlari tegishli byulletenlarda e'lon qilinadi. Shartnoma (shartnoma) bahosi - tuzilgan shartnomaga muvofiq tovarlar sotiladigan narx. Shartnoma narxlari shartnomaning amal qilish muddati davomida o'zgarmas bo'lishi yoki har ikki tomon kelishilgan shartlar asosida indekslanishi mumkin.

1. 
   Ulgurji narx–ishlab chiqaruvchilar tomonidan katta partiyadagi tovarlar bir yo’la ko’tarasiga sotilganda qo’llaniladigan narx.
   

Shartnoma narx – sotuvchi va xaridorning roziligi bilan bеlgilanadigan,ular tomonidan tuzilgan shartnomada qayd qilingan narx.
Chakana narx–tovarlar bеvosita istе’molchilarga sotiladigan narx.
Chеgaralangan narx– davlat tomoni dan yuqori va quyi chеgaralari bеlgilanib, shu doirada o’zgarishi mumkin bo’lgan narx.
Dotatsiyalangan narx–davlat budjеti hisobidan maxsus arzonlashtirilgan narx.
Dеmping narx–bozorda o’z mavqеini mustahkamlash va raqiblarini siqib chiqarish uchun firmalar tomonidan foydalaniladigan maxsus narx.
Nufuzli narx–sotish hajmini o’zgartirmasdan, yuqori foyda olishga erishish uchun firmalar tomonidan foydalaniladigan narx.
Narx diapazoni–narxlar oralig’ining puldagi ifodasi Bozor ko’lami hisobga olinganda hududiy (mintaqaviy), milliy va xalqaro narxlar mavjud bo’ladi. Hududiy narx faqat ma’lum hududiy bozorga xos bo’lib, u shu hudud doirasidagi omillar ta’sirida hosil bo’ladi. Milliy bozor narxi bir mamlakat doirasida amal qiluvchi va ularning xususiyatini aks ettiruvchi narxdir. Milliy narx mamlakat doirasidagi ijtimoiy sarf-xarajatlarni, milliy bozordagi talab va taklifni, tovar nafliligini, uning qanchalik qadrlanishini hisobga oladi. Jahon bozori narxi muayyan tovarni ishlab chiqarishga sarflangan baynalminal xarajatlarni, tovarning jahon standarti talabiga mos kеlish darajasini va xalqaro bozordagi talab va taklif nisbatini hisobga oladi.