Naqd pulsiz hisob-kitoblarning shakllari va ularga tavsif

3. Naqd pulsiz hisob-kitoblarning muammo va ularning yechimlari.
Naqd pulsiz hisob-kitoblar hisob xujjatlari asosida olib boriladi. Shartnomaga
asosan mol etkazib beruvchi o’z vaqtida tovarning pulini (ekvivalenti) olishi, mol
sotuvchi pulni o’z vaqtida o’tkazishi zarur.
Naqd-pulsiz hisob-kitoblar qo’yidagi asosiy tamoyillarga asoslanadi:
- korxona, tashkilotlar o’z pul mablag’larini (o’z mablag’larini va qarz mablag’lar) bankda saqlanishlari zarur.
- barcha naqd-pulsiz hisob-kitoblar bank orqali o’tishi kerak;
- ho’jalik organlari hisob-kitoblar shakllarini erkin tanlashlari va uni shartnoma orqali mustahkamlab qo’yishlari mumkin;
- ho’jalik organlarning hisob-kitoblar bo’yicha shartnomaviy munosabatlariga bank aralashmasligi kerak;
- tovarlar va xizmatlar uchun to’lovlar to’lovchining roziligi bilan amalga oshiriladi.
- to’lovlar xo’jalik organlarining hisob varaqasidagi mablag’lari hisobidan, ba’zida (agar korxona kredit olishi mumkin bo’lsa) bank krediti hisobidan amalga
oshirilishi mumkin;
- to’lov qoidasi mol etkazib beruvchi va mol sotib oluvchi tomonidan mol yetkazib berish to’g’risidagi shartnoma asosida kelishib olinadi;
- mol etkazib beruvchining hisob varag’ig’a pul mablag’larini o’tkazish shu mablag’larni mol sotib oluvchining hisob varag’idan o’chirilganidan keyin amalga
oshiriladi, (bundan cheklar bilan hisob-kitob qilish mustasno);
Korxona, tashkilotlarga pul mablag’larini saqlash va hisob-kitoblar olib borish,
kassa operatsiyalarini amalga oshirish uchun hisob-kitob yoki joriy varaqlar ochiladi.
Yoisob-kitob (joriy) varaqlarni ochish uchun korxona qo’yidagi hujjatlarni
bankka taqdim qilishi zarur.
a) hisobvaraqa ochish to’g’risida ariza;
b) xo’jalik, tashkilot tashkil qilinib, ro’yxatga olinganligini tasdiqlovchi hujjat;
v) huquqiy shaxs Ustavini notarial tartibda tasdiqlangan, huquqiy shaxs
tomonidan imzolangan nusxasi;
g) imzolar namunalari, muhr bosilgan va notarial tartibda tasdiqlangan varaqcha;
d) hisobvaraqasini ochish uchun yuqoridagi asosiy hujjatlardan tashqari zarur
bo’lganda boshqa qo’shimcha hujjatlar ham bankka berilishi mumkin.
«O’zbekiston Respublikasida korxonalar to’g’risida»gi Qonunga asosan ish
xaqi to’lash, byudjetga to’lovlar, davlat sug’urtasining majburiy turlariga doir
to’lovlar va ijtimoiy sug’urta jamg’armasi (pensiya jamg’armasi)ga to’lovlar barcha korxonalar uchun birinchi navbatda to’lanadigan to’lovlar hisoblanadi.
Boshqa to’lovlar bo’yicha hisob-kitoblar navbatma-navbat taqvimiy ravishda
bajariladi. Agar korxona to’lovga layoqatsiz (bankrot) deb topilsa, to’lovlar ketma-ketligi O’zbekiston Respublikasining «Bankrotlik to’g’risida»gi qonunga binoan xo’jalik sudi tomonidan tugatish rejasi asosida belgilanishi kerak.
Naqd pulsiz hisob-kitoblar banklar tomonidan, O’zbekiston Respublikasi
Markaziy banki belgilangan shakllarda va xalqaro amaliyotda qabul qilingan
shakllarda olib boriladi. Yohisob-kitoblar shakllari deyilganda odatda huquqiy me’yorlarda ko’zda tutilgan, mablag’larni mol etkazib beruvchining hisob varaqasiga yozish usuli, hisob-kitob hujjatining turi, hamda hujjatlarning aylanish tartibi bilan farq qiluvchi hisob-kitoblar turlari tushuniladi. Yoisob-kitob operatsiyalari banklar tomonidan korxona ochilgan hisob varaqalaridan mijoz bilan hisob-kitob hizmati ko’rsatish yuzasidan tuzilgan shartnomaga asosan amalga oshiriladi. Bank xo’jalik yurituvchi sub’ektlarlarning pul mablag’larini ular ochgan hisob varaqalarida saqlaydi, ana shu hisob varaqalarga keladigan pullarni ularga o’tkazadi.
Bank pullarni o’tkazish, hisob varaqalaridan pul berish to’g’risidagi, bank bilan
korxona o’rtasidagi shartnomada nazarda tutilgan boshqa bank operatsiyalarini
amalga oshirish haqidagi farmoyishlarni ado etadi.


XULOSA.
Oʼzbekiston Respublikasi bank tizimi - Oʼzbekiston Respublikasi moliya va pul-kredit tizimining uzviy qismi hisoblanadi.
Olib borilayotgan islohotlar samarasini yanada oshirish, davlat va jamiyatning har tomonlama va jadal rivojlanishi uchun shart-sharoitlar yaratish, mamlakatimizni modernizatsiya qilish hamda hayotning barcha sohalarini liberallashtirish boʼyicha ustuvor yoʼnalishlarni amalga oshirish maqsadida 2017 yil 7 fevralь, PF-4947-son bilan 2017 — 2021 yillarda Oʼzbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yoʼnalishi boʼyicha Harakatlar strategiyasi tasdiqlandi.
Uchinchi ustuvor yoʼnalish bu iqtisodiyotni rivojlantirish va liberallashtirishdir. Unga muvofiq bank tizimini isloh qilishni chuqurlashtirish va barqarorligini taʼminlash, banklarning kapitallashuv darajasi va depozit bazasini oshirish, ularning moliyaviy barqarorligi va ishonchliligini mustahkamlash, istiqbolli investitsiya loyihalari hamda kichik biznes va xususiy tadbirkorlik subʼektlarini kreditlashni yanada kengaytirish, pul-kredit siyosatini yanada takomillashtirish, ilgʼor xarqaro tajribaga muvofiq monetar siyosatining yangi instrumentlarini joriy etish, milliiy valyutaning mustahkamligini va respublika makroiqtisodiy barqarorligini taʼminlashda uning rolini kuchaytirish;
- bank nazorati boʼyicha Bazelь qoʼmitasining talablariga asosan, tijorat banklarining mablagʼlari yetarliligi va likvidliligi darajasi koʼrsatkichini qoʼllab-quvvatlash;
- boshqaruv va bank tavakkalchiligi tizimi, shu jumladan, ilgʼor xorijiy amaliyotlari asosida tijorat banklarida menejment tavakkalchiligi samaradorligini yanada oshirish;
- tijorat banklari faoliyatiga, shu jumladan, kredit siyosatiga davlat hokimiyati organlari tomonidan maʼmuriy aralashuvlarning oldini olish va yoʼl qoʼymaslik;
- tijorat banklarining kapitallashuvini oshirish, kredit portfeli miqdorini doimiy oshirib borish va uning sifatini yaxshilash, investitsiyaviy loyihalarni moliyalash hamda kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni kreditlash koʼlamini yanada oshirish;
- banklarga xos boʼlmagan vazifalarni istisno etish boʼyicha amaliy choralarni koʼrishni nazarda tutuvchi Dastur loyihasini ishlab chiqish va kiritish;
- naqdsiz hisob-kitoblar hajmi va qamrovini oshirish, shu jumladan, iqtisodiyot sohalarida toʼlovlarning zamonaviy elektron shakllarini joriy etish va tadbirkorlik subʼektlarini ragʼbatlantirish, shuningdek bankdan tashqari aylanishini qisqartirish;
- bank kassalariga naqd pul tushumlarini ragʼbatlantirish mexanizmlarini takomillashtirish;
- kapitalni jalb qilish hamda korxonalar, moliyaviy institutlar va aholining erkin mablagʼlarini joylashtirishning muqobil manbai sifatida moliya bozorini rivojlantirishga qaratilgan Oʼzbekiston Respublikasi moliya bozorini oʼrta muddatli va uzoq muddatli istiqbolda rivojlantirish kontseptsiyasini ishlab chiqish kabi masalalar tasdiqlandi.
Oʼzbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoevning qabul qilingan koʼpgina qaror va farmonlari hozirgi shiddatli davrda tijorat banklarining izchil oʼsish surʼatlarini taʼminlaydi va ularning funktsiyalarini oshiradi.
Oʼzbekiston Respublikasi Markaziy banki Boshqaruvining 2018 yil 28 apreldagi 16/18-sonli (roʼyxat raqami 3030, 2018 yil 2 iyul) «Bank xizmatlari isteʼmolchilari bilan oʼzaro munosabatlarni amalga oshirishda tijorat banklarining faoliyatiga qoʼyiladigan minimal talablar toʼgʼrisida»Nizom qabul kildi. Mazkur Nizom Oʼzbekiston Respublikasining "Oʼzbekiston Respublikasining Markaziy banki toʼgʼrisida"gi Qonuni hamda Oʼzbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 23 martdagi PQ-3620-sonli "Bank xizmatlari ommabopligini oshirish boʼyicha qoʼshimcha chora-tadbirlar toʼgʼrisida"gi qaroriga muvofiq bank xizmatlari isteʼmolchilarining huquq va manfaatlarini himoyalash maqsadida bank xizmatlari isteʼmolchilari bilan munosabatlarni amalga oshirishda tijorat banklarining faoliyatiga qoʼyiladigan minimal talablarni belgilandi

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO`YHATI:

I.NORMATIV-HUJJATLAR:
1. O`zbekiston Respublikasining “O`zbekiston Respublikasining Markaziy bank To`g`risida”gi Qonuni . 2020-yil 11-noyabr.
2.O`zbekiston Respublikasining “Banklar va Bank Faoliyati To`g`risida”gi Qonuni . 2020-yil 11-noyabr.
3. O`zbekiston Respublikasining “ Bank Siri To`g`risida”gi Qonuni . 2003-yil 30-avgust.
4. O`zbekiston Respublikasining «Oʼzbekiston Respublikasida naqd pulsiz hisob-kitoblarni olib borish toʼgʼrisida»gi 13-aprel 2020-yildagi №3229 –sonli nizomi
5. “O`zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo`yicha harakatlar strategiyasi to`g`risida”gi O`zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 7-fevraldagi PF-4947-sonli Farmoni.

II.Darslik va Adabiyotlar.

1. Pul va Banklar : Darslik/A.A.Omonov, T.M.Qoraliyev;-T:” Iqtisod_moliya”, 2018.-384b
2. Банковское дело. Учебник. Под ред. Проф О.И. Лаврушина – М.: КНОРУС, 2008. – 768 с.
3.Abdullayeva SH.Z Bank ishi . Darslik .T:”Iqtisod –Moliya”.2019-yil 766-bet.
4.Azizov U. Va boshqalar Bank ishi . Darslik T:”Iqtisod-Moliya” 2017-yil.

III.Internet Saytlari:

1. www.google.uz
2. www.norma.uz
3. www.lex.uz
4 . http://ru.wikipedia.org/wiki

1^ Pul va Banklar : Darslik/A.A.Omonov, T.M.Qoraliyev;-T:” Iqtisod_moliya”, 2018.-384b

2^ O`zbekiston Respublikasining «Oʼzbekiston Respublikasida naqd pulsiz hisob-kitoblarni olib borish toʼgʼrisida»gi 13-aprel 2020-yildagi №3229 –sonli nizomi.

3^ Abdullayeva SH.Z Bank ishi . Darslik .T:”Iqtisod –Moliya”.2019-yil 766-bet