|
19.2. Kontrolling tizimi
Hozirgi kunda aksiyadorlik jamiyatlarida kontroling tizimining ahamiyatini
o‘sish tendensiyalari sifatida raqobatning kuchayishi, xarajatlarni kamaytirishning
zarurligi, yuqori darajadagi tavakkalchiliklarni kamaytirish va foydani oshirishga
erishishlarni keltirish mumkin. Jumladan, korporatsiya biznesini samarali olib
borishdagi asosiy shartlardan biri biznes jarayonlarini mukammal kontrollingini
(nazorat parametrlari asosida jarayonlarni boshqarish tizimini) yaratish
hisoblanadi. Kontrolling o‘z moxiyati bo‘yicha boshqaruv echimlarini qabul
qilishning optimal mexanizmi hisoblanadi. Biroq bunday boshqaruv tizimiga ega
korporatsiya biznes jarayonlarning barcha jabhalarida axborotning to‘liq
ta’minlanganligi zarurdir. Sanoat korporatsiyalarda kontrolling tizimini tatbiq etish
uchta yo‘nalish asosida amalga oshiriladi: 1. Tayyorlov bosqichi (korporatsiyaning
amaldagi holatini o‘rganish, ekspress tahlil o‘tkazish). 2. Kontrollingni tatbiq etish
bosqichi( boshqaruv tizimidagi va tashkiliy tuzilmadagi o‘zgarishlar, korporatsiya
tizimidagi axborot oqimlari, xodimlar va mumkin bo‘lgan muammolar). 3.
Avtomatlashtirish bosqichi. Mazkur bosqichlar haqida keyingi paragrafda keng
ko‘lamda ko‘rib chiqamiz.
Aksiyadorlik jamiyatlarida kontroling tizimining ahamiyatini o‘sish
tendensiyalari sifatida raqobatning kuchayishi, xarajatlarni kamaytirishning
zarurligi, yuqori darajadagi tavakkalchiliklarni kamaytirish va foydani oshirishga
erishishlarni keltirish mumkin. Jumladan, korporatsiya biznesini samarali olib
220
borishdagi asosiy shartlardan biri biznes jarayonlarini mukammal kontrollingini
(nazorat parametrlari asosida jarayonlarni boshqarish tizimini) yaratish
hisoblanadi.
Ayrim kompaniyalardagi kontrolling tizimining uchta asosiy vazifasini
ajratib ko‘rsatish mumkin:
1.
Daromadlilikni boshqarish
yo‘li
bilan kompaniya
tomonidan
boshqariladigan
infratuzilmani
qurish.
Bunda
kontrollingga
tizimni
shakllantiruvchi vazifalar yuklanadi. Modomiki, kompaniyaning tashkiliy
tuzilmasi, rejalashtirish va nazorat tizimlari hamda boshqaruv axborotlari tizimi
qabul qilingan konsepsiyaga mos kelishi va daromadlilikka yo‘naltirilgan bo‘lishi
kerak.
2.
Kontrollingni o‘ziga xos kompaniya vazifalarini amalga oshirish, shu
bilan birga, tahlil, rejalashtirish va nazorat bosqichlarini ketma-ketlik asosida
bajarish yo‘li bilan kontrollingni davriyligini kafolatlash.
Kontrolling o‘z mohiyati bo‘yicha boshqaruv echimlarini qabul qilishning
optimal mexanizmi hisoblanadi. Biroq bunday boshqaruv tizimiga ega korporatsiya
biznes jarayonlarning barcha jabhalari bo‘yicha axborotlar bilan to‘liq
ta’minlanishi kerak. SHuning uchun axborot oqimlari tizimi korporatsiyalarda
kontrolling tizimlarining muhim elementi hisoblanadi. Boshqaruv jarayonining
o‘zi axborotlarni qayta shakllantirish jarayonida qayta ko‘riladi. Boshqaruv
ta’sirlari bu alohida turdagi axborotlardir. Axborot nazariyasida samarali
boshqaruv uchun hech bo‘lmaganda kichik hajmdagi shaffof axborot kerakligini
ta’kidlaydi. Boshqaruv sohasining qarshi ta’siri qancha keng bo‘lsa, bunga shuncha
katta miqdordagi axborot talab etiladi. Korporatsiyaga nisbatan bu holatning
iqtisodiy muhiti qancha katta darajada o‘zgaruvchan va korporatsiyaning ichki
tuzilmasi qanchalik murakkab bo‘lsa, samarali boshqaruv uchun shuncha ko‘p
miqdorda axborot talab qilinadi. Demak, kontrolling vazifalaridan biri
boshqaruvning axborot jihatidan qo‘llab-quvvatlashdan iborat bo‘lib, bu masalani
korporatsiyadagi axborot oqimlari tizimlarini aniq va tartibli faoliyat ko‘rsatishi
asosida hal etish mumkin. Kontrolling korporatsiyada boshqaruv tizimini amal
221
qilish zarurati uchun axborot etkazib beruvchi vosita hisoblanadi.
Kontrollingdagi axborotlarini to‘plash tizimi axborot oqimlari tizimiga
asoslanadi. Axborot xizmati bo‘limi o‘zining axborotni to‘plash tizimini
korporatsiyaning boshqa axborot oqimlarini amallarini hisobga olmasdan yarata
olmaydi. SHuning uchun kontrolling axborot oqimlari va korporatsiya axborot
oqimlarini umumiy tizim tarkibiga kiritish darkor.
Axborot tizimini tatbiq qilish amallari doirasida korporatsiyada axborot
oqimlarining barcha tizimlarini kayta ko‘rish va optimallashtirish ro‘y beradi.
Korporatsiyada kontrolling xizmati bo‘limi oldida boshqaruv maqsadlari uchun
xarajatlar bo‘yicha tezkor axborotni to‘plash va tahlil qilishni ta’minlash masalasi
turadi. Korporatsiya rahbarlari - bosh direktor, moliyaviy direktor, bo‘lim
boshliqlari korporatsiyada hosil bo‘lgan turlicha og‘ishlar bo‘yicha bu og‘ishlarni
yo‘qotish va korporatsiya faoliyatini tartibga solish uchun o‘z vaqtida axborotlar
qabul qilishlari kerak.
Xorijiy tajribalar shuni ko‘rsatadiki, kontrolling tizimi korporatsiyalarni
rivojlanishiga ahamiyatli yordam bersada ayrim korporatsiyalarda tatbiq etishda
qarshiliklarga uchraydi. Bu qarshiliklarning oldini olish uchun birlamchi
natijalarga zudlik bilan erishish hamda korporatsiyada muhim faoliyat ko‘rsatuvchi
tizimni yaratish uchun bunday qarshiliklarni tahlil etish va bularga qarshi turuvchi
vositalarni yaratish lozim. Kontrolling tizimini zudlik bilan tatbiq qilishga yordam
beruvchi va qarshilik ko‘rsatuvchi omillar quyidagi jadvalda keltirilgan. (16.2.1-
jadval)
Korporatsiyada kontrolling tizimini joriy qilish korxona faoliyati ustidan
chuqur tahlil olib borish, uning tuzilmaviy-tashkiliy tizimini o‘rganish va
boshqaruv xulosasini qabul qilish jarayonlaridan iboratdir. Kontrolling tizimi
korxonaning asosiy yo‘nalishlarni belgilab olish, unga muvofiq tashkiliy tuzilmani
ishlab chiqish, bo‘linmalarga ajratish tamoyillarini ishlab chiqish va funksiyalarni
ular o‘rtasida taqsimlashga ham xizmat qiladi. Mazkur tizim orqali korxona
boshqaruvi uchun zaruriy ma’lumotlar ko‘lamini aniqlash, ma’lumotlarni yig‘ish
222
va ularni taqsimlash amaliyotlarini bajaradi. Bundan tashqari, tizim quyidagi
funksiyalarni amalga oshiradi:
Do'stlaringiz bilan baham: |
